Turna, kutsal kabul edilen ve Hz. Ali’yi temsil eden bir kuştur. İnanç sisteminde önemli bir sembol olan turna, hem söylencelerde hem deyişlerde hem de cem ritüellerinde özel bir yere sahiptir. “Turna semahı” adı verilen semah türünün varlığı da bu kuşun gelenekteki önemini gösterir.
İnanç Sistemindeki Yeri
Kutsal Anlamı ve Sembolizm
- Hz. Ali’nin don değiştirmiş (şekil değiştirmiş) hali olarak kabul edilir
- Hz. Ali’nin turnaya dönüşerek Kırklar Cemine katıldığına inanılır
- Turnanın boynundaki kırmızı çizgi Hz. Ali’nin kılıcının izi olarak yorumlanır
- Turnanın başındaki tüyler Hz. Ali’nin tacını temsil eder
- Turna teline dokunmak günah sayılır (Melikoff, 2010; Yaman, 2011)
İnanışlar ve Yasaklar
- Turna avlanmaz
- Turna eti yenmez
- Turnaya zarar vermek günahtır
- Turna sesi duyulduğunda niyaz edilir
- Turnanın geçtiği yön uğurlu sayılır (Korkmaz, 2016)
Ritüellerde Turna
Cem Ritüelinde Turna
- Turna Semahı özel bir semah türüdür
- Semahta turna figürleri canlandırılır
- Turnanın kanat çırpışları semah dönüşünde taklit edilir
- Turna telekleri (tüyleri) kutsal sayılır ve cem ritüellerinde kullanılır (Ersal, 2019)
Turna Semahı
Genellikle üç bölümden oluşur:
- Ağırlama, yeldirme ve yüksek yeldirme bölümleri vardır
- Kollar turna kanadı gibi açılır
- Özel müzik ve ritim kalıpları içerir (Bozkurt, 2015)
Edebiyatta Turna
Deyiş ve Nefeslerde Turna
Turna motifi deyiş ve nefeslerde:
- Haber getirip götüren kutsal elçi
- Hz. Ali’nin sembolü
- Sevgiliye ulaşmada aracı
- Gurbet ve hasret simgesi olarak kullanılır (Özmen, 2011)
Önemli Turna Deyişleri
Bazı önemli turna deyişleri:
- “Turnam Seyyah Olmuş”
- “Turnalar Ali’yi Gördünüz mü?”
- “Turnam Gelir Yemen’den”
- “Durnalar Durnalar”
- “Turna Semahı Deyişi” (Onatça, 2007)
Söylencelerde Turna
Kırklar Meclisi ve Turna
Kırklar Meclisi söylencesinde:
- Hz. Ali’nin turna donuna girmesi
- Turna olarak meclise katılması
- Mecliste semah dönmesi anlatılır (Melikoff, 2010)
Diğer Turna Söylenceleri
- Horasan erenlerinin turna donuna girmeleri
- Hacı Bektaş Veli’nin turnalarla konuşması
- Turnaların eren meclislerine haber taşımaları
- Abdalların turnalarla haberleşmeleri (Ocak, 2015)
Kültürel Miras Olarak Turna
Müzik Geleneğinde Turna
- Turna sesleri bağlamada özel tekniklerle taklit edilir
- Turna semahı ezgileri özel bir repertuvar oluşturur
- Turna ile ilgili deyişler zakirlik geleneğinin önemli parçasıdır (Akın, 2020)
Diğer Sanat Dallarında Turna
- El sanatlarında turna motifleri
- Hat sanatında turna figürleri
- Mezar taşlarında turna sembolleri
- Tekstil ürünlerinde turna desenleri (Çıblak, 2014)
Kaynakça
- Akın, B. (2020). Alevi-Bektaşi Semahları. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
- Bozkurt, F. (2015). Semahlar. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Çıblak, N. (2014). Alevi-Bektaşi Kültüründe Semboller. Mersin Üniversitesi Yayınları.
- Ersal, M. (2019). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
- Korkmaz, E. (2016). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
- Melikoff, I. (2010). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
- Ocak, A. Y. (2015). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Onatça, N. A. (2007). Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar Semahı. İstanbul: Bağlam Yayınları.
- Özmen, İ. (2011). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Yaman, A. (2011). Alevilik’te Dedelik ve Ocaklar. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.