Semah (سماع)

Alevilik ve Bektaşilik’te cem erkânında icra edilen, müzik eşliğinde dönülen, dini-mistik karakterli ritüel dans. Kırklar Meclisi’ni temsil eden, Hakk’a ulaşma ve manevi arınma amacı taşıyan ibadet niteliğinde bir erkândır.

ETİMOLOJİ

Arapça “s-m-`” (سمع) kökünden türeyen “semâ'” kelimesinden gelir. “İşitmek, dinlemek, duymak” anlamlarını taşır. Tasavvufta müzik dinleme ve vecd halinde dönme anlamında kullanılmıştır.

TARİHSEL GELİŞİM

  1. Kökeni:
    • Orta Asya şaman gelenekleri
    • İslam tasavvufu
    • Horasan erenleri
    • Ahilik geleneği
  1. Anadolu’da Gelişimi:
    • Hacı Bektaş Veli etkisi
    • Abdal Musa ve Kaygusuz Abdal katkısı
    • Yöresel etkileşimler
    • Yerel müzik gelenekleriyle sentez

SEMAH ÇEŞİTLERİ

  1. Bölgesel Semahlar:
    • Kırklar Semahı
    • Turnalar Semahı
    • Gönüller Semahı
    • Ali Nur Semahı
    • Hubyar Semahı
    • Urfa Semahı
  1. İşlevsel Semahlar:
    • Kırklar Meydanı Semahı
    • Görgü Cemi Semahı
    • Musahiplik Semahı
    • Koldan Kopma Semahı
    • Miraclama Semahı

SEMAH ERKÂNI

  1. İcra Düzeni:
    • Zâkirin deyiş/nefes söylemesi
    • Dedenin gülbank vermesi
    • Semahçıların niyaz etmesi
    • Sağ ayakla meydana çıkılması
    • Dönme figürleri
    • Yüzüstü niyaz ile bitiş
  1. Temel Hareketler:
    • Ağırlama bölümü
    • Yeldirme bölümü
    • Pervaz dönme
    • El figürleri
    • Ayak figürleri

SEMAHİN SİMGESEL ANLAMI

  1. Kozmolojik Boyut:
    • Gezegenlerin dönüşü
    • Evrenin devinimi
    • Dört kapı temsili
    • On iki imam simgeselliği
  1. Mistik Boyut:
    • Hakk’a yöneliş
    • Kırklar Meclisi’ni canlandırma
    • Turna kuşu sembolizmi
    • Miracı temsil

SEMAH MÜZİĞİ

  1. Çalgılar:
    • Bağlama (saz)
    • Tambura
    • Kemane (bazı yörelerde)
    • Davul-zurna (özel durumlarda)
  1. Ezgi Yapısı:
    • Ağırlama bölümü
    • Yürütme bölümü
    • Hızlandırma (pervaz) bölümü
    • Yeldirme

GÜNÜMÜZDE SEMAH

  1. Geleneksel İşlevi:
    • Cem erkânının parçası
    • İbadet boyutu
    • Toplumsal birliktelik
    • Manevi arınma
  1. Modern Dönem:
    • Kültürel miras olarak korunması
    • UNESCO listesine alınması (2010)
    • Semah eğitimi çalışmaları
    • Sahne gösterilerine dönüşüm tartışmaları

KAYNAKÇA

  1. Bozkurt, Fuat (2019). Semahlar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul: Kapı Yayınları.
  2. Onatça, Neşe Ayışıt (2007). Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar Semahı. İstanbul: Bağlam Yayınları.
  3. Erseven, İlhan Cem (2006). Alevilerde Semah. Ankara: Ürün Yayınları.
  4. Yaman, Ali (2012). Alevilik ve Semah Ritüeli. İstanbul: Demos Yayınları.
  5. Markoff, Irene (2002). “Alevi Identity and Expressive Culture”. The Garland Encyclopedia of World Music.
  6. And, Metin (2012). Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: YKY.
  7. Mélikoff, Irène (2011). Kırklar’ın Cemi’nde. İstanbul: Demos Yayınları.
  8. Duygulu, Melih (2014). Alevi-Bektaşi Musikisinde Deyişler. İstanbul: Pan Yayıncılık.
  9. Erol, Ayhan (2009). Müzik Üzerine Düşünmek. İstanbul: Bağlam Yayınları.