Semah (سماع)
Alevilik ve Bektaşilik’te cem erkânında icra edilen, müzik eşliğinde dönülen, dini-mistik karakterli ritüel dans. Kırklar Meclisi’ni temsil eden, Hakk’a ulaşma ve manevi arınma amacı taşıyan ibadet niteliğinde bir erkândır.
ETİMOLOJİ
Arapça “s-m-`” (سمع) kökünden türeyen “semâ'” kelimesinden gelir. “İşitmek, dinlemek, duymak” anlamlarını taşır. Tasavvufta müzik dinleme ve vecd halinde dönme anlamında kullanılmıştır.
TARİHSEL GELİŞİM
- Kökeni:
-
- Orta Asya şaman gelenekleri
- İslam tasavvufu
- Horasan erenleri
- Ahilik geleneği
- Anadolu’da Gelişimi:
-
- Hacı Bektaş Veli etkisi
- Abdal Musa ve Kaygusuz Abdal katkısı
- Yöresel etkileşimler
- Yerel müzik gelenekleriyle sentez
SEMAH ÇEŞİTLERİ
- Bölgesel Semahlar:
-
- Kırklar Semahı
- Turnalar Semahı
- Gönüller Semahı
- Ali Nur Semahı
- Hubyar Semahı
- Urfa Semahı
- İşlevsel Semahlar:
-
- Kırklar Meydanı Semahı
- Görgü Cemi Semahı
- Musahiplik Semahı
- Koldan Kopma Semahı
- Miraclama Semahı
SEMAH ERKÂNI
- İcra Düzeni:
-
- Zâkirin deyiş/nefes söylemesi
- Dedenin gülbank vermesi
- Semahçıların niyaz etmesi
- Sağ ayakla meydana çıkılması
- Dönme figürleri
- Yüzüstü niyaz ile bitiş
- Temel Hareketler:
-
- Ağırlama bölümü
- Yeldirme bölümü
- Pervaz dönme
- El figürleri
- Ayak figürleri
SEMAHİN SİMGESEL ANLAMI
- Kozmolojik Boyut:
-
- Gezegenlerin dönüşü
- Evrenin devinimi
- Dört kapı temsili
- On iki imam simgeselliği
- Mistik Boyut:
-
- Hakk’a yöneliş
- Kırklar Meclisi’ni canlandırma
- Turna kuşu sembolizmi
- Miracı temsil
SEMAH MÜZİĞİ
- Çalgılar:
-
- Bağlama (saz)
- Tambura
- Kemane (bazı yörelerde)
- Davul-zurna (özel durumlarda)
- Ezgi Yapısı:
-
- Ağırlama bölümü
- Yürütme bölümü
- Hızlandırma (pervaz) bölümü
- Yeldirme
GÜNÜMÜZDE SEMAH
- Geleneksel İşlevi:
-
- Cem erkânının parçası
- İbadet boyutu
- Toplumsal birliktelik
- Manevi arınma
- Modern Dönem:
-
- Kültürel miras olarak korunması
- UNESCO listesine alınması (2010)
- Semah eğitimi çalışmaları
- Sahne gösterilerine dönüşüm tartışmaları
KAYNAKÇA
- Bozkurt, Fuat (2019). Semahlar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Onatça, Neşe Ayışıt (2007). Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar Semahı. İstanbul: Bağlam Yayınları.
- Erseven, İlhan Cem (2006). Alevilerde Semah. Ankara: Ürün Yayınları.
- Yaman, Ali (2012). Alevilik ve Semah Ritüeli. İstanbul: Demos Yayınları.
- Markoff, Irene (2002). “Alevi Identity and Expressive Culture”. The Garland Encyclopedia of World Music.
- And, Metin (2012). Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: YKY.
- Mélikoff, Irène (2011). Kırklar’ın Cemi’nde. İstanbul: Demos Yayınları.
- Duygulu, Melih (2014). Alevi-Bektaşi Musikisinde Deyişler. İstanbul: Pan Yayıncılık.
- Erol, Ayhan (2009). Müzik Üzerine Düşünmek. İstanbul: Bağlam Yayınları.