Şecere kelimesi Arapça “şcr” kökünden gelmektedir. Bu kökten türeyen “şacarat” (شجرة) sözcüğü Arapça’da iki anlama sahiptir:

  1. Ağaç
  2. Soy ağacı

Türkçeye bu Arapça sözcükten alıntılanmıştır. Alevi-Bektaşi geleneğinde şecere, bir ocak veya tekkenin manevi meşruiyetini ve silsilesini gösteren önemli bir belgedir.

Tarihsel Arka Plan

Şecere geleneği İslam dünyasında Hz. Muhammed’in soyundan gelenleri (seyyid ve şerif) belirlemek amacıyla başlamıştır. Nakibü’l-eşraflık kurumu tarafından verilen seyyidlik belgelerine “siyadet hücceti” veya “şecere” denilmiştir. Anadolu’da 13. yüzyıldan itibaren yaygınlaşan bu gelenek, özellikle Alevi-Bektaşi toplulukları arasında büyük önem kazanmıştır.

Alevi-Bektaşi Geleneğinde Şecere

Alevi ocaklarında şecereler, dedelik kurumunun meşruiyetini sağlayan temel belgelerdir. Ocak dedelerinin Hz. Ali soyundan geldiklerini kanıtlayan bu belgeler, genellikle Osmanlı döneminde nakibü’l-eşraflar tarafından onaylanmıştır. Şecerelerde silsile çoğunlukla Hz. Ali’ye, oradan da Hz. Muhammed’e kadar uzanır.

Şecerelerin İçeriği

  1. Soy zinciri
  2. Onay makamları (nakibü’l-eşraf, kadı vb.)
  3. Düzenlenme tarihi
  4. Mühürler ve imzalar
  5. Ayetler ve hadisler
  6. Dua metinleri

Şecerelerin Özellikleri

  • Genellikle Arapça veya Osmanlıca yazılmıştır
  • Soy bağları yukarıdan aşağıya doğru sıralanır
  • Çoğunlukla tomar şeklindedir
  • Bazıları minyatür ve tezhiplerle süslenmiştir

Şecerenin İşlevleri

  1. Dedelik kurumunun meşruiyetini sağlama
  2. Ocak sisteminin devamlılığını koruma
  3. Topluluk içi hiyerarşiyi belirleme
  4. Evlad-ı Resul statüsünü belgeleme
  5. Dini-sosyal otoriteyi tescilleme

Günümüzde Şecereler

Modern dönemde şecerelerin önemi azalmakla birlikte, Alevi toplulukları arasında hala saygın belgeler olarak kabul edilmektedir. Birçok ocak ailesi, şecerelerini kutsal emanetler olarak korumaktadır. Son yıllarda akademik çalışmalarda da şecereler önemli tarihsel kaynaklar olarak değerlendirilmektedir.

Kaynaklar

  1. Yılmaz, Ali, “Alevî-Bektaşî Geleneğinde Şecere”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2008.
  2. Aydın, Ayhan, “Anadolu Aleviliğinde Şecere Geleneği”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, 2012.
  3. Ersal, Mehmet, “Alevilik-Bektaşilik Araştırmalarında Şecere ve Buyrukların Önemi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2016.
  4. Karakaya-Stump, Ayfer, “Subjects of the Sultan, Disciples of the Shah: Formation and Transformation of the Kizilbash/Alevi Communities in Ottoman Anatolia”, Harvard University, 2008.
  5. Soyyer, A. Yılmaz, “19. Yüzyılda Bektaşilik”, İstanbul: Frida Yayınları, 2012.
  6. Ocak, Ahmet Yaşar, “Türkiye’de Tarihin Saptırılması Sürecinde Türk Sufiliğine Bakışlar”, İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
  7. Küçük, Hülya, “Osmanlı Devleti ve Alevîlik Araştırmaları”, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
  8. Sunar, Cavit, “Alevilik-Bektaşilik Kimliği”, İstanbul: Nokta Kitap, 2009.