Etimolojik ve Terminolojik Anlamı

Arapça kökenli “rıza” (رضا) kelimesinden türeyen rızalık, sözlükte “hoşnut olma, kabul etme, boyun eğme” anlamlarına gelir. Alevilik terminolojisinde ise, cem ritüellerinde ve gündelik yaşamda topluluk üyelerinin birbirlerinden razı olduklarını beyan etmeleri, karşılıklı helallik alıp vermeleri anlamında kullanılır.

İnanç Sistemi İçindeki Yeri

Alevilik inancında rızalık:

  1. Dört Kapı öğretisinde önemli bir aşamadır
  2. Eline, diline, beline sahip olma ilkesinin pratiğe dökülmesidir
  3. Hz. Ali’nin “Ben sizden razıyım, siz de benden razı mısınız?” sözüne dayandırılır
  4. Allah-Muhammed-Ali üçlemesinde, insanın Hakk ile barışık olma halini simgeler

Cem Ritüelinde Rızalık

Rızalık Aşamaları

  1. Dede Rızalığı: Dedenin cemaate “Rızalık verir misiniz?” diye sorması
  2. Cemaat Rızalığı: Cemaatin birbirinden razı olduğunu beyan etmesi
  3. 12 Hizmet Sahiplerinin Rızalığı: Her hizmet sahibinin görevini “rızalıkla” yapması

Rızalık Alma Süreci

  1. Dedenin cemaate duyurusu
  2. Küskünlerin barıştırılması
  3. Dargınlıkların giderilmesi
  4. Topluca rızalık verilmesi

Toplumsal İşlevi

Rızalık kurumu, Alevi toplumunda:

  1. Sosyal kontrolü sağlar
  2. Toplumsal barışı korur
  3. Dayanışmayı güçlendirir
  4. Ahlaki değerlerin yaşatılmasına katkıda bulunur

Rızalığın Çeşitleri

  1. Genel Rızalık: Cem ritüelinde alınan toplu rızalık
  2. Özel Rızalık: İki kişi arasında gerçekleşen helalleşme
  3. Musahiplik Rızalığı: Musahip olacak canların aldığı rızalık
  4. Görgü Rızalığı: Görgüden geçecek canların aldığı rızalık

Tarihsel Perspektif

Rızalık kavramının kökenleri:

  1. Eski Türk töresindeki “karşılıklı rıza” anlayışına dayanır
  2. İslam tasavvufundaki “rıza makamı” ile ilişkilidir
  3. Ahilik teşkilatındaki “helal kazanç” prensibiyle bağlantılıdır

Günümüzde Rızalık

Modern kent yaşamında:

  1. Cemevlerinde devam eden bir gelenek olarak yaşatılmaktadır
  2. Toplumsal çatışmaların çözümünde hala işlevseldir
  3. Kuşaklar arası aktarımda bazı değişimler gözlemlenmektedir

Hukuki Boyut

Geleneksel Alevi hukukunda:

  1. Düşkünlük kaldırmada,
  2. Toplumsal uzlaşma mekanizması olarak işlevselliğinde ve,
  3. Musahiplik ve kirvelik gibi kurumlarla ilişkisi

bağlamında son derece önemli roller üstlenir.

Akademik Çalışmalarda Rızalık

Rızalık kurumu, akademik literatürde:

  1. Alternatif hukuk sistemleri bağlamında
  2. Toplumsal barış çalışmaları açısından
  3. Ritüel araştırmaları perspektifinden incelenmektedir

Kaynakça

  1. Aktaş, A. (1999). Alevilerde Hukuk Düzeni. Cem Dergisi, 34(8), 44-48.
  2. Balkız, B. (2007). Alevi-Bektaşi İnancında Rızalık. İstanbul: Can Yayınları.
  3. Bozkurt, F. (2005). Toplumsal Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: Kapı Yayınları.
  4. Dedekargınoğlu, H. (2010). Dünkü ve Bugünkü Alevilik. Ankara: Oba Yayınları.
  5. Ersal, M. (2016). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
  6. Kaygusuz, İ. (1995). Alevilik İnanç, Kültür, Siyaset Tarihi ve Uluları. İstanbul: Alev Yayınları.
  7. Korkmaz, E. (2003). Ansiklopedik Alevilik-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kaynak Yayınları.
  8. Mélikoff, I. (1998). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
  9. Onat, H. (2009). Kimlik-Teoloji İlişkisi Bağlamında Alevilik-Bektaşilikle İlgili Kimlik Tartışmaları Üzerine. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 1, 18-35.
  10. Üzüm, İ. (1997). Günümüz Aleviliği. İstanbul: İSAM Yayınları.
  11. Yaman, A. (2004). Alevilik’te Dedelik ve Ocaklar. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
  12. Yıldırım, R. (2018). Geleneksel Alevilik: İnanç, İbadet, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim Yayınları.