1946 yılında Manisa’nın Demirci ilçesinde dünyaya gelmiştir. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi’nden 1976 yılında Yüksek Orman Mühendisi olarak mezun olmuştur. Mezuniyetinin ardından 1980 yılına kadar Orman Bakanlığı’nın çeşitli birimlerinde görev yapmıştır.
Siyâsi Faaliyetleri
Korkmaz’ın siyasi aktivizmi öğrencilik yıllarında başlamıştır:
– Orman Fakültesi Fikir Kulübü Yönetim Kurulu üyeliği yapmıştır.
– Devrimci Gençlik Federasyonu (DEV-GENÇ) Genel Yönetim Kurulu üyeliğinde bulunmuştur.
– 12 Mart 1971 muhtırası sonrasında Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi (THKP-C) ve DEV-GENÇ davalarından yargılanmıştır.
– 1974 yılındaki siyasi afla cezaevinden çıkmıştır.
– Türkiye Sosyalist İşçi Partisi’nin (TSİP) Zeytinburnu İlçe Başkanlığı görevini üstlenmiştir.
Mesleki Kariyeri
12 Eylül 1980 darbesi sonrasında siyasi görüşleri nedeniyle Orman Bakanlığı’ndaki görevine son verilmiştir. Askerlik dönüşü Babıali’de çalışmaya başlayan Korkmaz:
– Yurt Ansiklopedisi ve Büyük Larousse gibi önemli yayınlarda yazarlık ve redaktörlük görevlerini üstlenmiştir.
– Nefes dergisinin genel yayın yönetmenliğini yapmıştır.
– Nefes Yayınları’nı kurmuştur.
– İki Nokta Yayıncılık’ta genel yayın yönetmenliği görevinde bulunmuştur.
– Serçeşme Dergisi’nin genel yayın yönetmenliğini üstlenmiştir.
Yazarlık Kariyeri
1990’ların ortalarından itibaren Alevi-Bektaşi araştırmalarına yoğunlaşmıştır. Bu alanda çok sayıda kitap, inceleme ve makale kaleme almıştır. Önemli eserleri arasında:
– Alevilik-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü
– Enel Hak
– Dört Kapı Kırk Makam
– Alevi Felsefesi
– İnsan Tanrı
– Alevilik ve Aydınlanma
– Anadolu Aleviliği
– Şamanizm Terimleri Sözlüğü
– Zerdüştlük Terimleri Sözlüğü
– Şeyh Bedreddin ve Varidat
– Kızılbaşlıkta Üç Firar-Üç Terk
– Ezidiler
Esat Korkmaz, 27 Temmuz 2023 tarihinde, 77 yaşında İstanbul’da kanser nedeniyle hayatını kaybetmiştir.
Not
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Türk resim sanatının önemli isimlerinden biri olarak tanınan Fikret Otyam, çok yönlü bir sanatçı, gazeteci ve yazardır.
Doğumu ve Ailesi
Fikret Otyam, 19 Aralık 1926 tarihinde Aksaray’da dünyaya geldi. Babası askeriyeden emekli olduktan sonra eczacılığa yönelen Vasfi Efendi, annesi ise Naciye Hanım’dır. Babası Vasfi Bey, askerliği esnasında Yemen’de ve Anadolu’nun kurtuluşunda mücadele etmiştir.
Eğitim Hayatı
İlk ve ortaokulu Aksaray’da tamamlayan Otyam, lise eğitimini Konya’da aldı. Daha sonra İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü’ne girdi ve burada Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun öğrencisi oldu.
Sanat Kariyeri
Fikret Otyam, resim sanatındaki yeteneğini erken yaşlarda keşfetti ve bu alanda kendini geliştirdi. Özellikle Anadolu insanını ve yaşamını konu alan eserleriyle tanındı. Resimlerinde genellikle gerçekçi bir üslup benimsedi ve Anadolu’nun renklerini, dokusunu ve insanlarını tuvallerine yansıttı.
Gazetecilik ve Yazarlık
Sanat kariyerinin yanı sıra, Otyam başarılı bir gazeteci ve yazardı. Uzun yıllar Cumhuriyet gazetesinde çalıştı ve burada röportajlar, gezi yazıları ve köşe yazıları yazdı. Anadolu’nun çeşitli bölgelerini gezerek, buradaki insanların yaşamlarını ve sorunlarını kaleme aldı. Esat Korkmaz yönetimindeki Serçeşme dergisinde de bir dönem yazılar kaleme aldı.
Eserleri
Fikret Otyam’ın başlıca eserleri şunlardır:
– Gide Gide-1 (Ha Bu Diyar)
– Gide Gide-2 (Doğu’dan Gezi Notları)
– Gide Gide-3 (Harran-Hoyrat-Mayın ve Irp)
– Gide Gide-4 (Uy Babo)
– Topraksızlar
– Bir Karış Toprak İçin
– Harran Koçaklaması
– Arkadaşım Orhan Kemal ve Mektupları
Fotoğrafçılık
Otyam, aynı zamanda yetenekli bir fotoğrafçıydı. Anadolu’yu gezerken çektiği fotoğraflar, dönemin sosyal ve kültürel yapısını belgelemesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Ödülleri ve Tanınırlığı
Sanat ve gazetecilik alanındaki başarıları nedeniyle birçok ödüle layık görülen Otyam, Türkiye’nin en tanınmış ve saygın sanatçılarından biri haline geldi. Eserleri yurt içi ve yurt dışında birçok sergide yer aldı.
Kişisel Hayatı
Fikret Otyam, ressam Filiz Otyam ile evliydi. Çiftin bu evlilikten iki çocuğu oldu.
Vefatı
Fikret Otyam, 9 Ağustos 2015 tarihinde, 88 yaşında Antalya’da hayata gözlerini yumdu. Cenazesi, vasiyeti üzerine Hacıbektaş’ta “İz Bırakan Aydınlar Gömütlüğü”ne defnedildi. Ardında zengin bir sanat mirası ve Anadolu kültürüne dair değerli eserler bıraktı.
Fikret Otyam, resim, yazı ve fotoğraflarıyla Anadolu’nun sesini duyurmaya çalışan, toplumsal gerçekçi bir sanatçı olarak Türk sanat ve edebiyat tarihinde önemli bir yer edinmiştir.
Not
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
- Doğum ve Köken:
- 1940 yılında Erzincan’ın Ocak köyünde doğmuştur.
- Köyü, Karacaahmet Sultan evlatlarından Seyyid Hıdır Abdal’ın türbesinin bulunduğu, Alevi-Bektaşi tarihinde “düşkünler ocağı” olarak bilinen bir yerdir.
- Eğitim ve Meslek:
- 1967 yılında İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü’nden mezun olmuştur.
- Çeşitli eğitim kurumlarında öğretmenlik yapmıştır.
- Alevi-Bektaşi Hizmetleri:
- Şahkulu ve Karacaahmet dergahlarının bugünkü yapıya kavuşmasında aktif rol almıştır.
- Bu dergahlarda uzun yıllar cem hizmetleri yürütmüştür.
- Türkiye ve Avrupa’da birçok şehirde Alevilik üzerine kurslar vermiştir.
- Yazarlık ve Çevirmenlik:
- Alevi-Bektaşi kültürüne onlarca kitap kazandırmıştır.
- Değerli bir yazar ve çevirmen olarak tanınmıştır.
- Kurumsal Katkıları:
- Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü’nün kuruluşundan itibaren destekçisi olmuştur.
- Aile:
- Oğlu Prof. Dr. Ali Yaman, Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü’nün bilim kurulunda görev yapmıştır.
- Vefatı:
- Uzun süredir sağlık sorunları yaşayan Mehmet Yaman Dede, 8 Ocak 2014 tarihinde vefat etmiştir.
Mehmet Yaman Dede, Alevi-Bektaşi kültürüne yaptığı katkılar, eğitimci kimliği ve yazarlığıyla tanınan önemli bir şahsiyettir. Özellikle Alevi-Bektaşi inancının yaşatılması ve tanıtılması konusunda önemli çalışmalar yapmıştır.
Not
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
1. Erken Dönem ve Müziğe Başlangıç
Neşet Ertaş, 1938 yılında Kırşehir’in Çiçekdağı ilçesine bağlı Kırtıllar köyünde dünyaya geldi. Babası, dönemin ünlü ozanlarından Muharrem Ertaş, annesi ise Döne Hanım’dır. Neşet Ertaş, Orta Anadolu’nun köklü Abdal geleneğine mensup bir aileden gelmektedir.
Abdal geleneği, Alevi-Bektaşi kültürüyle yakından ilişkilidir ve bu gelenek içinde müzik, önemli bir yer tutar. Neşet Ertaş, henüz çocuk yaşlarında babasının yanında müziğe adım attı. İlk enstrümanı olan keman çalmayı, babasından ve çevresindeki diğer usta müzisyenlerden öğrendi.
Ertaş, 12 yaşında bağlama çalmaya başladı ve kısa sürede bu enstrümanda da ustalaştı. Genç yaşlarında köy düğünlerinde, şenliklerde çalıp söylemeye başlayan Ertaş, geleneksel Abdal müziğini özümseyerek kendi tarzını geliştirmeye başladı.
1950’li yılların başında, henüz ergenlik çağındayken, babası Muharrem Ertaş ile birlikte Kırşehir ve çevre illerde düğünlerde, kahvehanelerde ve çeşitli etkinliklerde sahne almaya başladı. Bu dönem, Neşet Ertaş’ın müzik kariyerinin temellerinin atıldığı ve geleneksel Orta Anadolu müziğini derinden kavradığı yıllar oldu.
Neşet Ertaş’ın müziği, Alevi-Bektaşi geleneğinden güçlü izler taşımaktadır. Özellikle sözlerindeki felsefi derinlik, insan sevgisi ve hoşgörü vurgusu, Alevi öğretisinin temel prensipleriyle örtüşmektedir. Ancak Ertaş, kendisini herhangi bir inanç sistemiyle sınırlandırmamış, evrensel değerleri ön plana çıkaran bir sanatçı olmuştur.
Bu dönemde, Neşet Ertaş’ın müzikal kimliğinin oluşmasında, içinde yetiştiği kültürel ortamın yanı sıra, yaşadığı coğrafyanın da büyük etkisi olmuştur. Kırşehir ve çevresi, Türk halk müziğinin önemli merkezlerinden biri olarak, genç Ertaş’a zengin bir müzikal miras sunmuştur.
2. Profesyonel Müzik Kariyeri ve Yükselişi
1950’lerin sonlarına doğru, Neşet Ertaş artık bölgesel bir üne kavuşmuştu. 1957 yılında, 19 yaşındayken, ilk kez Ankara’ya giderek burada çeşitli müzik mekânlarında sahne almaya başladı. Bu, onun profesyonel müzik kariyerinin başlangıcı olarak kabul edilebilir.
1960 yılında, ilk plağı olan “Neden Garip Garip Ötersin Bülbül / Gidin Bulutlar Gidin” 45’liğini çıkardı. Bu plak, Ertaş’ın ulusal çapta tanınmasının önünü açtı. Ardından gelen plaklarla birlikte, Neşet Ertaş artık sadece bir yöre sanatçısı değil, tüm Türkiye’nin tanıdığı ve sevdiği bir halk ozanı haline geldi.
1960’lar ve 1970’ler boyunca, Ertaş’ın popülaritesi giderek arttı. Bu dönemde çıkardığı “Ahirim Sensin”, “Yazımı Kışa Çevirdin”, “Gönül Dağı”, “Evvelim Sen Oldun” gibi eserler, Türk halk müziğinin klasikleri arasına girdi. Ertaş’ın müziği, geleneksel Orta Anadolu ezgilerini korurken, kendi özgün yorumu ve derin, felsefi sözleriyle yeni bir boyut kazandı.
Neşet Ertaş’ın müziğindeki Alevi-Bektaşi etkisi, bu dönemde daha da belirginleşti. Eserlerinde sıkça kullandığı “dost”, “pir”, “eren” gibi kavramlar, Alevi-Bektaşi geleneğinin izlerini taşımaktaydı. Ancak Ertaş, bu kavramları evrensel bir sevgi ve hoşgörü anlayışı içinde yorumlayarak, tüm toplumu kucaklayan bir söylem geliştirdi.
1970’lerin ortalarına gelindiğinde, Neşet Ertaş artık “Bozkırın Tezenesi” olarak anılmaya başlanmıştı. Bu unvan, onun Orta Anadolu’nun müzik geleneğini en iyi şekilde temsil eden sanatçı olarak kabul edildiğinin bir göstergesiydi. Ertaş’ın müziği, sadece geleneksel halk müziği dinleyicileri arasında değil, kentli ve eğitimli kesimler arasında da büyük ilgi görmeye başladı.
Bu dönemde Ertaş, TRT’nin düzenlediği çeşitli programlara da katılarak daha geniş kitlelere ulaşma fırsatı buldu. Ancak, televizyonda yer alma konusunda her zaman çekimser davrandı ve mümkün olduğunca canlı performansları tercih etti.
3. Almanya Yılları ve Türkiye’ye Dönüş
1970’lerin sonlarına doğru, Neşet Ertaş’ın hayatında önemli bir dönüm noktası yaşandı. 1979 yılında, ekonomik sorunlar ve sanatını daha özgürce icra edebilmek amacıyla Almanya’ya göç etti. Bu karar, onun müzik kariyerinde bir duraklama dönemi olarak görülse de, aslında sanatçının iç dünyasında önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönem oldu.
Almanya’da geçirdiği yaklaşık 23 yıl boyunca, Ertaş müzikten uzak kalmadı. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde konserler verdi ve Türk göçmen topluluklarıyla yakın ilişkiler kurdu. Bu dönemde, Ertaş’ın müziği ve felsefesi daha evrensel bir boyut kazandı. Farklı kültürlerle tanışması, onun zaten var olan hoşgörü ve sevgi temelli dünya görüşünü daha da pekiştirdi.
Almanya yılları, Ertaş’ın Alevi-Bektaşi geleneğiyle olan bağını da derinleştirdi. Burada katıldığı Alevi-Bektaşi toplantıları ve cemler, onun bu gelenekle olan manevi bağını güçlendirdi. Ancak Ertaş, her zaman olduğu gibi, bu geleneği dar bir çerçevede değil, evrensel insani değerler bağlamında yorumlamaya devam etti.
2000 yılında, dönemin Kültür Bakanı İstemihan Talay’ın daveti üzerine Türkiye’ye döndü. Bu dönüş, Türk halk müziği için bir dönüm noktası oldu. Ertaş, yurda döndükten sonra verdiği konserler ve katıldığı etkinliklerle, unutulmaya yüz tutmuş birçok türküyü yeniden gündeme getirdi ve genç kuşaklara tanıttı.
4. Son Yılları ve Mirası
Türkiye’ye dönüşünden sonra, Neşet Ertaş’ın ünü ve etkisi daha da arttı. 2006 yılında UNESCO tarafından “Yaşayan İnsan Hazinesi” ilan edildi. Bu unvan, onun Türk halk müziğine ve kültürüne yaptığı katkıların uluslararası düzeyde tanınması anlamına geliyordu.
Ertaş, son yıllarında sağlık sorunlarıyla mücadele etmesine rağmen müzik yapmayı bırakmadı. 25 Nisan 2011’de İzmir’de verdiği konser, son büyük sahne performansı oldu. 25 Eylül 2012’de tedavi gördüğü İzmir’de hayata gözlerini yumdu.
5. Neşet Ertaş’ın Aleviliği ve Felsefesi
Neşet Ertaş, Alevi-Bektaşi geleneğinden gelen bir ailenin ferdi olmasına rağmen, kendisini hiçbir zaman sadece bu gelenekle sınırlamadı. Onun felsefesi, Aleviliğin temel prensiplerini içermekle birlikte, daha evrensel bir anlayışa dayanıyordu.
Ertaş’ın dünya görüşünün temelinde insan sevgisi, hoşgörü ve eşitlik anlayışı yatıyordu. Sık sık kullandığı “Aşkın ile âşıklar yansın ya Muhammed Ali” dizesi, onun Alevi-Bektaşi geleneğine olan bağlılığını gösterirken, aynı zamanda bu sevgiyi evrensel bir boyuta taşıdığının da bir işaretiydi.
Ertaş’ın eserlerinde sıkça rastlanan “dost”, “pir”, “eren” gibi kavramlar, Alevi-Bektaşi geleneğinin izlerini taşımaktadır. Ancak o, bu kavramları dar bir çerçevede değil, tüm insanlığı kucaklayan bir anlayışla yorumlamıştır.
Neşet Ertaş’ın felsefesinde öne çıkan diğer bir unsur, doğa sevgisi ve doğayla uyum içinde yaşama düşüncesiydi. Bu anlayış, Alevi-Bektaşi geleneğindeki “dört kapı kırk makam” öğretisiyle paralellik göstermektedir.
Sonuç olarak, Neşet Ertaş’ın hayatı ve sanatı, Alevi-Bektaşi geleneğinden beslenmiş ancak bu geleneği aşarak evrensel bir boyuta ulaşmış bir ozanın hikayesidir. Onun mirası, sadece Türk halk müziğine yaptığı katkılarla değil, aynı zamanda yaydığı sevgi, hoşgörü ve birlik mesajlarıyla da yaşamaya devam etmektedir.
Not:
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Hayatı ve Eğitimi
- 7 Kasım 1917’de Petrograd’da (St. Petersburg) doğdu.
- Azerbaycan kökenli bir aileden gelmektedir.
- Ailesi 1919’da Rusya’daki komünist devriminden kaçarak Fransa’ya yerleşti.
- Paris Sorbonne Üniversitesi’nde Doğu Dilleri eğitimi aldı.
- 1957’de doktorasını tamamladı.
Akademik Kariyeri
- Strasbourg Üniversitesi’nde Türkoloji ve İran Çalışmaları bölümünün başkanlığını yaptı.
- Turcica adlı Batı Avrupa’da yayımlanan tek Türkoloji dergisinin baş editörlüğünü üstlendi.
- Asya Topluluğu ve Ernest Renan Topluluğu gibi prestijli bilimsel kuruluşlara üye seçildi.
- Bakü Devlet Üniversitesi’nden fahri doktora unvanı aldı.
Çalışma Alanları
- Türk kültürü, edebiyatı ve tarihi
- Sufizm
- Alevilik ve Bektaşilik
- İran ve Orta Asya çalışmaları
Önemli Eserleri
- La Geste de Melik Danişmend (1960)
- Abu Muslim, le “Portre-Hache” du Khorassan dans la tradition épique Turco-Iraienne (1962)
- Uyur İdik Uyardılar Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları (1992)
- Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe (1998)
- Kırklar’ın Cemi’nde (2008)
Azerbaycan ile İlişkisi
- 1968’de Orta Asya’da bir konferansta Azerbaycanlılarla ilk temasını kurdu.
- Azerbaycan tarihi ve edebiyatı üzerine çalışmalar yaptı.
- 1990’da Bakü’de Sovyet ordusunun yaptığı katliamdan sonra Paris’teki Azerbaycan sürgünleriyle dayanışma gösterdi.
İrène Mélikoff, 8 Ocak 2009’da Strasbourg’da hayatını kaybetti. Türkoloji alanına yaptığı katkılardan dolayı birçok ödül almış ve Doğu çalışmalarına önemli katkılarda bulunmuştur.
Not
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Hayatı
1935 yılında Erzincan’ın Ulalar köyünde doğdu. Yoksul bir ailenin çocuğuydu. 1939 Erzincan depreminde babasını kaybetti. İlkokuldan sonra eğitimi kesilen Çiçek, küçük yaşta çiftçilik yapmaya başladı.
Dokuz yaşında İstanbul’a gitti. Bir süre sonra müzisyen halası Saime Senan’ı buldu ve Cağaloğlu’ndaki Halkevi’nde bağlama çalmaya başladı. Ankara’da Muzaffer Sarısözen ile tanıştı ve Yurttan Sesler Korosu’na katıldı. On iki yaşında radyoda deyişler okumaya başladı.
1960 yılında İstanbul Radyosu’nda çalışmaya başladı ve uzun yıllar burada görev yaptı. Kariyeri boyunca 400’ün üzerinde türkü derledi, besteledi ve seslendirdi. Yurt dışında konserler ve üniversitelerde seminerler verdi.
26 Nisan 2006 tarihinde hayatını kaybetti.
Sanatı ve Felsefesi
Ali Ekber Çiçek, Alevi-Bektaşi geleneğinin önemli temsilcilerinden biridir. Sanatında dinsel öğeler ağır basar, ancak sade bir anlatımı tercih eder. Politik söylemlerden uzak durmasına rağmen, toplumsal sorunlara duyarlı bir tavır sergiler.
Çiçek’in türkülerinde gurbet, sıla özlemi ve hüzün temaları öne çıkar. “Ağlama Gözlerim”, “Yolumuz Gurbete Düştü”, “Derdim Çoktur Hangisine Yanayım” gibi türküleri bu temaların başarılı örnekleridir.
Bağlama çalış tekniğiyle de tanınan Çiçek, özellikle “Haydar Haydar” türküsündeki performansıyla dikkat çekmiştir. Bu teknik, daha sonra pek çok sanatçıyı etkilemiştir.
Önemli Eserleri
- Kara Tren Gelmez M’ola
- Gurbet Elde Geldi Bir Hal Başıma
- Derdim Çoktur Hangisine Yanayım
- El Vurup Yaremi İncitme Tabip
- Ağlama Gözlerim
- Yolumuz Gurbete Düştü
- Haydar Haydar
Katkıları ve Mirası
Ali Ekber Çiçek, çalışmaları sonucunda çok sayıda türkü ve deyişi TRT arşivine kazandırarak, bu eserlerin yok olmasını önlemiştir. Sözlü ve müzikli Alevi edebiyatının korunması ve yaygınlaştırılmasında önemli rol oynamıştır.
Geleneksel türkü söyleme ve bağlama çalma tekniklerini koruma konusundaki hassasiyetiyle tanınır. Genç kuşaklara bu teknikleri aktarmayı ve türkülerin orijinal hallerinin korunmasını önemsemiştir.
Ali Ekber Çiçek, Türk halk müziğine ve Alevi-Bektaşi kültürüne yaptığı katkılarla, Türkiye’nin önemli kültür mirasçılarından biri olarak kabul edilmektedir.
Not
https://blog.ufuk.io/ali-ekber-cicek/ adlı site bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Mahzuni Şerif (d. 1940 – ö. 17 Mayıs 2002)
Asıl adı Şerif Çırık olan Mahzuni Şerif, Türk halk müziğinin önde gelen ozanlarından, şair ve bestecidir.
Doğum ve Erken Yaşam:
- 1940 yılında Kahramanmaraş’ın Afşin ilçesine bağlı Berçenek köyünde doğdu.
- Alevi-Türkmen bir aileden gelmektedir.
Müzik Kariyeri:
- 1960’larda İstanbul’a gelerek profesyonel müzik hayatına başladı.
- İlk plağını 1965 yılında çıkardı.
- Kariyeri boyunca 453 plak ve kaset yayınladı.
Müzik Stili ve Temaları:
- Geleneksel Anadolu ozanlığını çağdaş bir yorumla birleştirdi.
- Toplumsal olayları, aşkı, doğayı ve felsefi düşünceleri eserlerinde işledi.
- Bağlama çalma tekniğiyle tanındı ve “elektro bağlama”yı ilk kullanan sanatçılardan biri oldu.
Önemli Eserleri:
- “Dom Dom Kurşunu”, “Bugün Bayram”, “İşte Gidiyorum Çeşmi Siyahım”, “Yuh Yuh” gibi birçok unutulmaz eser besteledi.
Edebi Çalışmaları:
- Şiir kitapları yayınladı: “Düşün Ozanı”, “Mahzuni Şerif Külliyatı” gibi.
Siyasi Duruşu:
- Eserlerinde sıkça toplumsal eleştiri yaptı ve sistem karşıtı bir duruş sergiledi.
- Bu nedenle zaman zaman siyasi baskılara maruz kaldı ve davalar açıldı.
Ödülleri ve Tanınırlığı:
- Türkiye’de ve yurt dışında çok sayıda konser verdi.
- Birçok ödül aldı ve halk tarafından “Halk Ozanı” olarak benimsendi.
Vefâtı:
- Ölüm Nedeni:
Mahzuni Şerif, uzun süredir şeker hastalığı ve kalp rahatsızlığı ile mücadele ediyordu. Vefatına bu sağlık sorunları neden oldu.
- Son Günleri:
Ölümünden kısa bir süre önce Almanya’da bir dizi konser vermek üzere bulunuyordu.
- Vefat Anı:
Köln’deki otel odasında kalp krizi geçirdi ve kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetti.
- Yaşı:
Vefât ettiğinde 62 yaşındaydı.
- Cenaze İşlemleri:
Ölüm haberi üzerine Türkiye’den bir heyet Almanya’ya gitti. Cenazesi Türkiye’ye getirildi.
- Cenaze Töreni:
Türkiye’de büyük bir törenle karşılandı. İstanbul’da ve memleketi Kahramanmaraş’ta cenaze törenleri düzenlendi.
- Defin:
Vasiyeti üzerine, Nevşehir’in Hacıbektaş ilçesinde, Hacı Bektaş-ı Veli Türbesi yakınlarında toprağa verildi.
- Toplumsal Etki:
Vefâtı, Türkiye’de ve Avrupa’daki Türk toplumu arasında büyük üzüntüye neden oldu. Birçok sanatçı ve siyasetçi taziye mesajları yayınladı.
- Anma Etkinlikleri:
Ölümünden sonra her yıl anma konserleri ve etkinlikleri düzenlenmektedir.
- Kültürel Miras:
Vefâtından sonra, eserleri ve felsefesi üzerine birçok akademik çalışma yapılmış, belgeseller çekilmiştir.
- Aile:
Geride eşi ve çocukları kalmıştır. Ailesi, Mahzuni Şerif’in eserlerinin yaşatılması için çalışmalar yürütmektedir.
Mirâsı:
- Türk halk müziğine getirdiği yenilikler ve toplumsal mesajlarıyla anılmaktadır.
- Eserleri günümüzde de birçok sanatçı tarafından seslendirilmekte ve sevilmektedir.
Mahzuni Şerif, Türk halk müziğinin en üretken ve etkili isimlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Sosyal adaletsizlik, yoksulluk ve siyasi baskılara karşı duruşuyla tanınan sanatçı, Anadolu kültürünün modern bir yorumcusu olarak geniş kitlelere ulaşmayı başarmıştır.
Not
Hayatı
- 1934 yılında Kars’ın Selim köyünde dünyaya geldi.
– Asıl adı Nejat Birdoğan’dır, - Babasının şiir yazması ve halk şiirine ilgisi onu etkiledi.
- Çocukluğunda evlerine sık sık âşıklar misafir olurdu.
- “Kul Cevri” mahlasını da kullanmıştır. Bu mahlasla yazdığı şiirlerinde âşıklık geleneğine hâkim olduğu ve akıcı, duru bir dil kullandığı dikkat çekmektedir. Şiirlerinin başlıca konusunu Alevi-Bektaşi inancı ve tasavvufu oluşturmaktadır. Bu da onun yetiştiği kültürel ortamın ve araştırma alanlarının bir yansımasıdır.
- Çocukluk ve gençlik yılları Kars ve o dönem Kars’ın ilçesi olan Iğdır’da geçti.
- Türkiye’nin çeşitli illerinde edebiyat öğretmenliği yaptı.
- Kültür Bakanlığı’nda folklor araştırmaları üzerine görev aldı.
- 3 Mayıs 2001 tarihinde İstanbul’da vefat etti.
– Asıl adı Nejat Birdoğan’dır,Çalışmaları
- Alevilik-Bektaşilik konusunda önemli araştırmalar yaptı ve kitaplar yazdı.
- En önemli eseri “Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik” adlı kitabıdır.
- Bu kitap 30 yılı aşkın bir gözlem ve araştırmanın ürünüdür.
- Kitapta Alevilik tarihi, inanç sistemi, ritüelleri, felsefesi gibi konuları kapsamlı şekilde ele almıştır.
- Aleviliğin kökenlerini, tarihsel gelişimini ve diğer inançlarla ilişkisini incelemiştir.
- Alevi ocak sistemi, dedelik kurumu gibi konularda çalışmalar yapmıştır.
- Aleviliğin İslam öncesi Türk inançlarıyla bağlantılarını araştırmıştır.
Kitapları
- Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik: Bu kitap, Birdoğan’ın 30 yılı aşkın bir süre boyunca yaptığı gözlem ve araştırmaların ürünüdür. Eserde Anadolu Aleviliğini derinlemesine incelemiş ve bu gizli kültürü gün ışığına çıkarmaya çalışmıştır.
- Anadolu Aleviliğinde Yol Ayrımı: Bu kitapta Birdoğan, Alevilik inancının kökenlerini ve tarihsel gelişimini ele almıştır.
Araştırma Alanları
Birdoğan’ın çalışmaları şu konuları kapsamaktadır:
- Alevilik-Bektaşilik İnanç Sistemi: Birdoğan, bu inanç sisteminin temel özelliklerini ve tarihsel gelişimini incelemiştir.
- Ocak Kültü: Alevilikte önemli bir yere sahip olan ocak kültü ve dedelik kurumu üzerine araştırmalar yapmıştır.
- Aleviliğin Kökenleri: Birdoğan, Aleviliğin kökenlerini ve tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişimleri incelemiştir.
- Halk Kültürü: Alevilik ve halk kültürü arasındaki ilişkiyi ele almıştır.
Görüşleri
- Aleviliğin 16. yüzyıla kadar Şiilikle bağlantısı olmadığını savunmuştur.
- Aleviliğe İslami unsurların sonradan eklendiğini öne sürmüştür.
- Aleviliğin 1232’den itibaren İslami hurafelerle dolmaya başladığını belirtmiştir. 1232 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad, 12 Türkmen kabilesine seyyidlik belgeleri vermiştir. Bu olay, Aleviliğin İslami unsurlarla daha fazla etkileşime girmesinin başlangıcı olarak görülmektedir. Birdoğan, bu belgelerin verilmesiyle birlikte Anadolu Aleviliğinin İslami hurafelerle dolmaya başladığını öne sürmüştür.Bu görüşe göre, seyyidlik belgelerinin verilmesi:
- Alevi inancının İslami unsurlarla daha fazla etkileşime girmesine yol açmıştır.
- Alevi toplulukların İslami kimliklerini güçlendirmiştir.
- Aleviliğin özgün inanç yapısında bazı değişikliklere neden olmuştur.
- Birdoğan’a göre, Şah İsmail’in Safevi Devleti’ni kurması ve Anadolu’daki Alevi topluluklar üzerindeki etkisi, Aleviliğin inanç yapısında önemli değişikliklere yol açmıştır. Şii unsurların, özellikle 12 İmam kültü ve Kerbela olayına verilen önemin Alevi inancına bu dönemde dahil olduğunu savunmuştur.
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Metin Göktepe (1968-1996)
Gazeteci ve Evrensel gazetesi muhabiri. Gözaltında işkence sonucu öldürülmesiyle Türkiye’de basın özgürlüğü ve insan hakları ihlallerinin sembolü haline gelmiştir.
Hayatı
10 Nisan 1968’de Sivas’ın Gürün ilçesine bağlı Çipil köyünde Alevi Kürt kökenli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi[2]. Yaşamının ilk yıllarını köyde, tarım ve hayvancılıkla geçinen ailenin, sekiz çocuğundan yedincisi olarak geçirdi, Göktepe, 1979’da ailesiyle birlikte İstanbul’a göç etti. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Bölümü’nde okudu[2].
Gazetecilik Kariyeri
1992-1996 yılları arasında Evrensel gazetesinde muhabir olarak çalıştı[2]. Özellikle insan hakları ihlalleri, işçi hakları ve toplumsal olaylar üzerine haberler yaptı.
Ölümü
8 Ocak 1996’da, İstanbul Alibeyköy’de cezaevinde öldürülen iki tutuklunun cenazesini takip ederken yaklaşık bin kişiyle birlikte gözaltına alındı[2]. Eyüp Spor Salonu’nda gözaltında tutulduğu sırada polis memurları tarafından dövülerek öldürüldü[1][2].
Davası ve Sonuçları
Göktepe’nin ölümü büyük yankı uyandırdı. İlk başta “duvardan düşerek öldüğü” iddia edilse de, kamuoyu baskısıyla gözaltında dövülerek öldürüldüğü kabul edildi[2].
Dört yıl süren dava sonucunda, 1999 yılında 11 polis memurundan altısı hakkında 7 yıl 6 ay hapis cezası verildi[2]. Ancak “Rahşan affı” olarak bilinen yasadan yararlanarak toplam 1 yıl 8 ay hapis yattılar[2].
Metin Göktepe, gözaltında öldürülmüş gazeteciler arasında, katillerinin suçu mahkeme kararıyla onaylanan ilk gazeteci oldu[2].
Anısına Yapılanlar
1998’den itibaren her yıl 10 Nisan’da Metin Göktepe Gazetecilik Ödülleri verilmektedir[2]. Bu ödüller, basın özgürlüğünü desteklemek ve genç gazetecileri teşvik etmek amacıyla çeşitli dallarda verilmektedir.
Sanatçı Ferhat Tunç, 1997 yılında çıkardığı “Kayıp” albümünde “Metin’e Ağıt” adlı bir parça bestelemiştir[2].
Kaynaklar:
[1] ANF English, “DEM MP Konukçu: They murdered Metin under torture” [2] Wikipedia, “Metin Göktepe”90’lı yıllar, çoğu kesim tarafından Cumhuriyet tarihinin en karanlık dönemlerinden biri olarak kabul edilir. 1980 darbesi sonrası sindirilen halk, 90’larda ise devlet içerisindeki illegal örgütlerin yaptığı faili meçhul olaylarla sindirilmeye çalışıldı. 1995 yılı ise Mehmet Ali Birand’ın deyimiyle ‘korkunun yılıydı’. 12 Mart 1995 günü ise Gazi Mahallesi’ne giren, kimlikleri hala belirlenemeyen bir taksiden 3 kahvehane ve bir pastahaneye açılan ateş sonucu üç gün sürecek kanlı olaylar başladı.
1. Olayların başlangıcı
2. 13 Mart ile beraber artan şiddet
3. Özlem Tunç
4. Davanın kara kutusu: Hanefi Avcı
5. Askerin mahalleye girmesi
6. Ümraniye’ye sıçrayan olaylar
7. Dönemin siyasi aktörleri
9. Sonuç
Kaynakça:
https://onedio.com/haber/20-yilinda-hala-aralanamayan-sir-perdesi-gazi-mahallesi-469432
Hayatı
- Tam adı Hasret Şükrü Gültekin’dir.
- 1 Mayıs 1971’de Sivas’ın İmranlı ilçesinde doğdu.
- Alevi Kürt kökenli bir aileden geliyordu.
- 6 yaşında bağlama çalmaya başladı.
- 1980’lerin ortalarında çeşitli albümlerin yapımlarında yer aldı.
- 2 Temmuz 1993’te Sivas Katliamı’nda hayatını kaybetti.
Müzik Kariyeri
- 1987’de ilk profesyonel albümü “Gün Olaydı”yı çıkardı.
- 1990’da “Newroz” adlı Kürtçe albümü yayınladı.
- “Gece ile Gündüz Arasında” albümüyle “Bağlama Devrimcisi”(*) olarak anılmaya başladı.
- 1991’de “Rüzgarın Kanatları” albümünü çıkardı.
- Yunan grubu Prosechos ile “Ege’nin İki Yakası” adlı ortak konserler verdi.
Müzikal Özellikleri
- Şelpe tekniğini ustalıkla uygulardı.
- Bağlama virtüözü olarak tanınırdı.
- Geleneksel halk müziğini batı müziği ve ritimleriyle birleştirdi.
- Çok sesli düzenlemeler yaptı.
- Kürtçe müziğin yaygınlaşmasına katkıda bulundu.
Eserleri
- Gün Olaydı (1987)
- Newroz (1990)
- Gece ile Gündüz Arasında
- Rüzgarın Kanatları (1991)
- Ege’nin İki Yakası
- Hayat (ölümünden sonra yayınlandı)
(*) Hasret Gültekin’in “Bağlama Devrimcisi” olarak anılmasının birkaç önemli nedeni vardı:
-
- Şelpe tekniğini ustalıkla uygulamış ve geliştirmiştir: Gültekin, bağlamada şelpe (parmak vurma) tekniğini çok iyi kullanıyor ve bu tekniği daha da ileriye taşıyordu. Bu tekniğin sistematik olarak bağlama klavyesinde kullanılmasına büyük katkılar sunmuştur.
- Geleneksel halk müziğini yenilikçi bir yaklaşımla yorumlamıştır: Gültekin, geleneksel Türk halk müziğini batı müziği ve ritimleriyle birleştirerek yeni bir tarz oluşturmuştur.
- Çok sesli düzenlemeler yapmış olması: Alışılagelmiş deyiş yapısını bozmadan, halk müziğine çok seslilik katarak yenilikçi bir yaklaşım sergiledi.
- Bağlamada tezene bırakma cesaretini gösterdi: O döneme kadar pek rastlanmayan bir şekilde bağlamada tezene bırakma tekniğini kullanmıştır.
- “Gece ile Gündüz Arasında” albümü: Bu albümde uyguladığı yenilikler, onun “Bağlama Devrimcisi” olarak anılmasına vesile olmuştur.
- “İlerici müzik” anlayışı: Kendi tabiriyle “ilerici müzik” adını verdiği bir tarz geliştirmiş ve bunu “Rüzgarın Kanatları” albümünde uygulamıştır.
Hasret Gültekin, genç yaşta hayatını kaybetmesine rağmen, Türk halk müziğine yaptığı yenilikçi katkılarla hatırlanmaktadır.
Hayatı
- Muhlis Akarsu, 20 Şubat 1948’de Sivas’ta doğdu.
- Türk halk ozanı ve âşıktır.
- 2 Temmuz 1993’te Sivas Katliamı’nda hayatını kaybetti.
Müzik Kariyeri
- 1965 yılında “İdareli Kullan / Çıkarım Dağlara Ederim Seyran” adlı ilk 45’liğini yayınladı.
- 1970’li yılların başında İstanbul’a yerleşti.
- 1974 yılında “Muhlis Akarsu” adını verdiği ilk albümünü çıkardı.
- 1974-1978 yılları arasında “Muhlis Akarsu 1”, “Muhlis Akarsu 2” gibi seri albümler yayınladı. Bu serinin son albümü “Muhlis Akarsu 8” (1978) oldu.
- Aynı dönemde yirmi beşe yakın 45’lik de çıkardı.
- 1970’li yıllarda yayınladığı albümlerin yanı sıra katıldığı radyo ve televizyon programlarıyla tanındı.
Müziğe ve Alevî Kültürüne Katkıları
- Kültürel Miras: Akarsu, Alevi-Bektaşi geleneğine bağlı bir ozan olarak bilinir. Şiirleri ve müziği bu geleneğin değerlerini, inançlarını ve felsefesini yansıtır.
- Deyiş ve Nefesler: Akarsu’nun repertuarında Alevi kültürüne özgü deyişler ve nefesler önemli bir yer tutar. Bu eserler, Alevi inanç sisteminin temel öğretilerini ve manevi değerlerini aktarır.
- Hz. Ali Sevgisi: Şiirlerinde sıkça işlediği konulardan biri Hz. Ali sevgisidir. Bu, Alevi inancının merkezinde yer alan önemli bir unsurdur.
- Cem Ritüelleri: Akarsu’nun eserleri, Alevi cem ritüellerinde sıkça kullanılır. Özellikle “Muhabbet” adlı albüm serisi, Alevilerin cemlerinde söylenen deyişleri ve semahları içerir.
- Kültürel Aktarım: Akarsu’nun müziği, Alevi kültürünün ve inancının geniş kitlelere ulaşmasında önemli bir rol oynamıştır. Özellikle şehir hayatında cemlere katılımın azaldığı dönemlerde, onun eserleri kültürel aktarımın sürdürülmesine katkıda bulunmuştur.
- Protest Yanı: Akarsu’nun eserlerindeki protest öğeler, Alevi toplumunun yaşadığı sosyal ve politik sorunları dile getirmesi açısından önemlidir.
- Müzikal Yenilikler: Geleneksel Alevi müziğini modern unsurlarla birleştirerek, bu müzik türünün gelişimine ve yaygınlaşmasına katkıda bulunmuştur.
- Sembolik Dil: Akarsu’nun eserlerinde kullandığı sembolik dil ve metaforlar, Alevi-Bektaşi geleneğinin irfani boyutunu yansıtır.
Özel Hayatı
- 1972 yılında Muhibe Leyla Akarsu ile evlendi.
- Pınar, Çınar ve Damla adında üç kızı oldu.
- 1980’li yıllarda büyük kızının adını verdiği Pınar Plak şirketiyle birçok sanatçıya yapımcılık yaptı.
Muhlis Akarsu, Alevi-Bektaşi geleneğinin önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilir ve eserleriyle bu geleneğin yaşatılmasına önemli katkılarda bulunmuştur.
Hayatı
- 1931 yılında Adana’nın Saimbeyli ilçesinin Fatmakuyu köyünde doğdu.
- Aslen Sivaslı bir aileden geliyordu.
- 1941’de ailesiyle birlikte Kayseri’ye göç etti.
- 12 yaşında cura çalmaya başladı.
- 1946’da evlendi ve Adana’nın Kozan ilçesine yerleşti.
- Geçimini sağlamak için çapacılık, kalaycılık ve bakırcılık yaptı.
- 1962’de İstanbul’a yerleşti ve bir mozaik fabrikasında işçi olarak çalıştı.
- 1984-1987 yılları arasında İsveç’te yaşadı.
- 2 Temmuz 1993’te Sivas Katliamı’nda hayatını kaybetti.
Müzik Kariyeri
- Alevi deyişlerini kendine özgü yorumuyla seslendirdi.
- 1967’de ilk profesyonel albümü “Gün Olaydı”yı çıkardı.
- Türkiye İşçi Partisi’nin özel gecelerinde kendi deyişlerini ve Alevi deyişlerini söyledi.
- Eserleri genellikle protest bir karaktere sahiptir. Toplumsal sorunları, eşitsizlikleri ve haksızlıkları dile getiren şarkılar yazmıştır.
- Nefesleri, türküleri ve kendi yazdığı deyişleri icra etti.
- Sık sık göç eden Çimen’in yaşam öyküsü ve müziği, Türkiye’nin yaşadığı toplumsal değişimleri ve göç olgusunu yansıtmaktadır.
Önemli Eserleri
- Şifa İstemem
- Ayrılık Hasreti Kar Etti Cana
- Barış Güvercini
- Bu Dünyanın Devranına
- Deli Gönül Yine Ah-U Zar Oldu
- Tan Yıldızı
Diğer Bilgiler
- Halk ozanı ve âşık olarak tanındı.
- Balet ve müzisyen Mazlum Çimen’in babasıdır.
- Cenazesi İstanbul Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi.
Nesimi Çimen’in müziği, dönemin politik gündemini yansıtmakla kalmamış, aynı zamanda Alevi kültürünün ve protest müziğin Türkiye’deki gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur. Onun eserleri, toplumsal sorunlara dikkat çekme ve kültürel kimliği koruma işlevini yerine getirmiştir.
Hayatı
- 1927 yılında Erzincan’da doğdu.
- İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden mezun oldu.
- Türk yazar, eleştirmen, şair ve çevirmen olarak tanındı.
- 2 Temmuz 1993’te Sivas Katliamı’nda 66 yaşında hayatını kaybetti.
Edebi Kariyeri
- Deneme, eleştiri, inceleme, seçki, çeviri ve araştırma alanlarında eserler verdi.
- Türk edebiyatının önemli isimlerinin monografilerini hazırladı.
- Edebiyat eleştirmenliği alanında önemli çalışmalar yaptı.
- “Halis Acarı” takma adını da kullandı.
Önemli Eserleri
- Orhan Veli
- Sabahattin Ali
- Rıfat Ilgaz
- Nâzım Hikmet
- Pir Sultan Abdal
Çevirileri
Sartre, Brecht, Éluard, Flaubert gibi önemli yazarların eserlerini Türkçeye kazandırdı.
Ödülleri
- 1963 – Otağ dergisi okurlarınca en beğenilen eleştirmen seçildi.
- 1968 – Yeni Dergi okurlarınca en beğenilen eleştirmen seçildi.
- 1989 – Ferit Oğuz Bayır Düşün ve Sanat Ödülü
Asım Bezirci, gerek Türk edebiyatına yaptığı katkılarla gerekse de Alevi kültürü ve edebiyatı üzerine yaptığı çalışmalar nedeniyle önemli bir yere sahip olmuş, özellikle monografi çalışmalarıyla tanınmış bir edebiyatçıdır.
Aşık Mel’ûli Baba
Doğum:
1892, Afşin, Kahramanmaraş
Ölüm:
1989, Afşin, Kahramanmaraş
Asıl Adı:
Göbek adı Karaca, resmi adı Hüseyin, soyadı Erbil’dir
Aşık Mel’uli, 20. yüzyılın önemli Alevi-Bektaşi ozanlarından biridir. Türk halk şiiri geleneğinin güçlü temsilcilerinden olan Mel’uli Baba, yaşamı boyunca birçok deyiş ve nefes söylemiştir.
Hayatı:
- 1892 yılında Kahramanmaraş’ın Afşin ilçesine bağlı Kötüre köyünde doğdu.
- Genç yaşlardan itibaren şiir söylemeye ve saz çalmaya başladı.
- Alevi-Bektaşi geleneği içinde yetişti ve bu geleneğin öğretilerini şiirlerine yansıttı.
- Yaşamının büyük bir bölümünü Afşin’de geçirdi ve burada birçok talebe yetiştirdi.
Sanatı:
- Şiirlerinde “Mel’uli” mahlasını kullandı.
- Eserlerinde dini, tasavvufi ve toplumsal konuları işledi.
- Hece ölçüsüyle yazdığı şiirleri, Alevi-Bektaşi edebiyatının önemli örnekleri arasında yer alır.
- Deyişleri ve nefesleri, cem törenlerinde sıkça okunur.
Etkileri:
- Alevi-Bektaşi geleneğinin 20. yüzyıldaki önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilir.
- Şiirleri ve öğretileri, kendisinden sonra gelen birçok ozanı etkilemiştir.
- Yöresinde “Mel’uli Baba” olarak anılır ve saygı görür.
Eserleri:
Şiirleri çeşitli antolojilerde ve Alevi-Bektaşi edebiyatı derlemelerinde yer almıştır. Ancak sağlığında basılmış bir kitabı olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmamaktadır.
Ölümü:
1989 yılında, 97 yaşındayken Afşin’de vefât etmiştir. Mezarı, doğup büyüdüğü Afşin ilçesindedir.
Aşık Mel’uli Baba, Alevi-Bektaşi geleneğinin önemli ozanlarından biri olarak Türk halk edebiyatında önemli bir yere sahiptir.
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Hayatı
1925 yılında Erzincan’ın Çayırlı İlçesi’nde (Mans) doğdu. Asıl adı Davut Ağbaba’dır. Baba Veli ile Cezayir Ana’nın beş çocuğundan biridir. Sulari mahlasını gençlik yıllarında benimsemiş, daha sonra bu mahlas resmi soyadı olmuştur. Soyağacı Seyyit Mahmudi Hayrani üzerinden İmam Musa el-Kazım’a, oradan da Hz. Ali ve Hz. Muhammed’e kadar uzanmaktadır.
İlkokulu üçüncü sınıfa kadar okuyan Sulari, asıl eğitimini dedeler ve pirler dergâhında almıştır. Saz çalmayı dedesi Mehmet Kaltık (Kaltuk) Ağa’nın teşvikiyle öğrenmiştir.
1938 yılında Baba Mansurlu Gülşah Ana ile evlenmiştir. Daha sonra resmi olmayan bir evlilik daha yapmış, bu evliliklerinden toplam 5 çocuğu olmuştur.
Sanat Hayatı
17 yaşında “badeli âşıklar” kervanına katılan Sulari, 22 yaşında ailesinin manevi liderlik geleneğini sürdürmek üzere seçilmiştir. Bu olay, hem bir dede (manevi lider) hem de bir âşık olarak ikili rolünün başlangıcını işaret etmiştir.
1948 yılında Ankara Radyosu’na “mahalli sanatçı” olarak kabul edilmiş, 1949 yılında İstanbul Radyosu’nda Yurttan Sesler Korosu’nun konuk mahalli sanatçıları arasında yer almıştır. Kariyeri boyunca yaklaşık 80 plak ve stüdyo kaydı kaseti Türkiye ve Almanya’da yayınlanmıştır.
1950’li yıllardan itibaren Konya Âşıklar Bayramı’na katılmış, burada pek çok âşıkla “Atışma”, “Dudak değmez”, “Taşlama” gibi türlerde karşılaşmıştır.
Sanat Tarzı ve Etkileri
Sulari, âşıklık geleneğinin çeşitli yönlerini bünyesinde barındırmıştır. Özgün deyişleri kendine has ezgi kalıplarıyla müziklendirmenin yanı sıra, eski âşıkların ve ustaların deyişlerini de icra etmiştir. Ayrıca yöresinin türkülerini aktaran önemli bir kaynak kişi olmuştur.
Eserleri tematik açıdan geniş bir yelpazeye sahiptir. Aşk ve sevda konulu şiirleriyle Karacaoğlan’ı, Alevi kimliğiyle Pir Sultan Abdal’ı, tasavvufi şiirleriyle Erzurumlu Emrah ve Yunus Emre’yi anımsatır. 1970’li yıllardan itibaren toplumsal konuları ve siyasi meseleleri de eserlerine dahil etmiştir.
Sulari’nin sanatı, Âşık Mahsuni Şerif, Âşık Muhlis Akarsu, Âşık Daimi, Âşık Beyhani, Âşık Serdari gibi çağdaş halk ozanlarını etkilemiştir. Ali Ekber Çiçek, Arif Sağ, Sabahat Akkiraz, Belkıs Akkale gibi sanatçılar albümlerinde Sulari’nin eserlerine yer vermişlerdir.
Gezgin Âşık Geleneği
Sulari, Alevi-Bektaşi kültüründeki gezgin âşıklar geleneğinin son önemli temsilcilerindendir. “Leyla” adlı atıyla Anadolu’nun neredeyse tamamını gezmiş, ayrıca Irak, İran, Suriye ve birçok Avrupa ülkesini ziyaret etmiştir. Bu seyahatler, sanatsal repertuarını zenginleştirmiş ve kültürel perspektifini genişletmiştir.
Ölümü ve Mirası
18 Ocak 1985 tarihinde Erzurum’da bir âşıklar meclisinde türkü söylerken rahatsızlanmış ve aynı gün hayatını kaybetmiştir. Mezarı Çayırlı’daki aile mezarlığındadır.
Davut Sulari, Türk halk müziği ve Alevi-Bektaşi kültürünün 20. yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Eserleri ve yaşam tarzı, geleneksel âşıklık sanatının modern çağdaki sürdürücüsü olarak değerlendirilmektedir.
https://www.asikveysel.com/ozanlarimiz/davut-sulari-kimdir.htm adlı site bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Muharrem Ertaş (1913-1984), Türk halk müziğinin önemli temsilcilerinden biri ve ünlü bir Alevi ozanıdır. Abdal geleneğinin son büyük temsilcilerinden olan Ertaş, özellikle bağlama çalma tekniği ve Kırşehir yöresi türküleriyle tanınmıştır.
Hayatı
- Doğum ve Köken: 1913 yılında Kırşehir’in Çiçekdağı ilçesine bağlı Yağmurlubüyükoba köyünde dünyaya geldi.
- Aile: Babası ünlü ozan Kara Ahmet’tir. Ailesinin Horasan’dan geldiği ve Abdallar olarak bilinen gezgin müzisyen topluluğuna mensup olduğu bilinmektedir.
- Eğitim: Formal bir eğitim almamış, müzik eğitimini geleneksel yöntemlerle, babasından ve diğer usta ozanlardan almıştır.
- Meslek Hayatı: Genç yaşlardan itibaren düğünlerde, törenlerde saz çalıp türkü söylemeye başlamıştır.
- Ölüm: 3 Aralık 1984 tarihinde Kırşehir’de vefat etmiştir.
Müzik Kariyeri
- Kırşehir yöresine özgü bozlak tarzının en önemli temsilcilerinden biri olmuştur.
- Bağlama çalma tekniğiyle özgün bir tarz geliştirmiş ve bu teknik “Muharrem Ertaş Tavrı” olarak anılmıştır.
- Oğlu Neşet Ertaş’ı yetiştirerek Türk halk müziğine önemli bir sanatçı kazandırmıştır.
- TRT repertuarına birçok türkü kazandırmıştır.
Alevilikle İlişkisi
- Muharrem Ertaş, Alevi-Bektaşi geleneğine mensup bir aileden gelmektedir.
- Abdal geleneği, Alevi kültürünün önemli bir parçasıdır ve Ertaş bu geleneğin son büyük temsilcilerinden biri olarak kabul edilir.
- Sazı ve sözüyle Alevi-Bektaşi felsefesini, öğretilerini ve değerlerini yaymıştır.
- Cem törenlerinde saz çalıp deyişler söylemiş, zakirlik görevini üstlenmiştir.
- Eserlerinde Alevi-Bektaşi inancının temel kavramları olan sevgi, hoşgörü, insana saygı gibi temaları işlemiştir.
Eserleri ve Mirası
- “Kalktı Göç Eyledi Avşar Elleri”, “Ela Gözlerini Sevdiğim Dilber”, “Kova Kova İndirdiler Yazıya” gibi ünlü türkülerin yaratıcısıdır.
- Kırşehir’in müzik kültürünün şekillenmesinde önemli rol oynamıştır.
- Türk halk müziğinde “Ertaş Ekolü” olarak bilinen bir akımın öncüsü olmuştur.
- 2010 yılında UNESCO tarafından “Yaşayan İnsan Hazinesi” ilan edilmiştir (ölümünden sonra).
Kültürel Etkisi
- Alevi-Bektaşi kültürünün yaşatılmasında ve gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir rol oynamıştır.
- Eserleri ve yaşam tarzıyla, Anadolu kültürünün zenginliğini ve çeşitliliğini temsil etmiştir.
- Türk halk müziğinin gelişimine ve popülerleşmesine önemli katkılarda bulunmuştur.
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Türk halk ozanı ve müzisyeni. 15 Kasım 1937’de Sivas’ın Divriği ilçesi Çamşıh yöresi Gürpınar (Camoağa) köyünde doğdu. Alevi-Bektaşi geleneğinden gelen önemli bir ozan ve halk müziği sanatçısıdır.
Hayatı ve Sanatı
İlköğrenimini bölgenin tek okulu olan Gürpınar İlkokulu’nda tamamladı. 1950 yılında türkü söylemeye başladı. 1966’da ilk plağını çıkardı. Alevi deyişleri ve toplumcu türkü sözleri nedeniyle zaman zaman hapis cezaları aldı.1969’da Fransa’ya giderek Alevi-Bektaşi kültürü ve müziği üzerine konferanslara katıldı, konserler verdi. Bu süreçte Fransa Radyo Televizyonu ve UNESCO tarafından iki adet uzunçalar (long-play) yayınlandı.Çınar, geleneksel Alevi-Bektaşi kültürünü koruyarak kent yaşamına adapte olan nadir sanatçılardandır. Sanatında özellikle Pir Sultan Abdal’ın izinden gitmiş, yedi ulu ozandan Pir Sultan Abdal, Virani, Kul Himmet ve Hatayi’nin deyişlerini okumuştur.
Müzikal Özellikleri
Bestelerinde Alevi-Bektaşi kültüründen gelen tasavvufi halk müziği türlerinin hemen her örneğini vermiştir. Türkülerini genellikle serbest okumuş, sözün öne çıkması için bağlamasını susturmuştur. 54 aşığın şiirlerini ve 34 anonim şiiri bestelemiş, kendisi ise sadece 8 şiir yazmıştır.
Eserleri ve Etkisi
Bilinen bazı türküleri: “Siyah saçlarında hatem yüzlerin”, “Bu yıl bu dağların karı erimez”, “Geldim şu alemi ıslah edeyim”.Toplumun sesi olmayı başaran sanatçıya “Feyzullah Baba” diye hitap edilmiştir. 1960’lı ve 70’li yılların zorlu toplumsal koşullarında ozanlık yapmaya çabalamış, geleneksel kültürü modern zamanlara taşımıştır.26 Ekim 1983 tarihinde Ankara’da 45 yaşında vefat etmiştir.
Not
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Hayatı
Âşık Daimi, asıl adıyla İsmail Aydın, 1932 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Aslen Erzincan’ın Tercan ilçesinden olan sanatçı, Ali Baba oğulları olarak bilinen bir Alevi dede ailesine mensuptur. Babası Musa Dede, annesi Selvi Ana’dır.
Ailesi, Birinci Dünya Savaşı sırasında İstanbul’a göç etmiştir. Çocukluğu, ailesinin Erzincan, Sivas ve Tercan arasındaki göçleri sırasında geçti. Yedi çocuklu bir ailenin üç erkek evladından biri olan Daimi, küçük yaşlardan itibaren âşıklık geleneğiyle tanıştı.
1951 yılında Gülsüm Hanım ile evlendi ve bu evlilikten yedi çocuğu oldu. 1960 yılında Isparta’da askerlik görevini tamamladı. Babasını bir trafik kazasında kaybettikten sonra, çocuklarının eğitimi için Erzincan merkezine taşındı. 1962 yılında İstanbul’a yerleşti ve ömrünün geri kalanını burada geçirdi.
Sanatı ve Âşıklık Geleneği
Âşık Daimi, hem anne hem de baba tarafından gelen güçlü bir âşıklık geleneğinin mirasçısıydı. İlk müzikal eğitimini dedesi Âşık Dursun Dede’den aldı. Potik Dede ve Eyüp Dede de erken dönemde onu etkileyen ozanlardandı.
Asıl ustası ise Âşık Davut Sulari oldu. Yaklaşık 10 yaşında Sulari’nin yanında çıraklığa başlayan Daimi, 2.5 yıl kadar onunla birlikte dolaşarak geleneğe, şiire ve türküye ilişkin bilgisini pekiştirdi.
Âşık Daimi, “badeli âşık” olarak bilinir; rüyasında bade içerek âşıklık yeteneği kazandığına inanılır. Bu, Alevi-Bektaşi geleneğinde önemli bir motiftir.
Eserleri ve Sanat Hayatı
İlk şiirini 1948 yılında “Bir seher vaktinde indim bağlara” dizesiyle yazdı. Kariyeri boyunca 900’den fazla şiir yazdığı tahmin edilmektedir.
Başlangıçta usta malı türküler söyleyen Daimi, zamanla kendi deyişlerine ağırlık verdi. İstanbul’a yerleştikten sonra, şiirlerinde kentli konulara ve sosyal sorunlara yöneldi. Doğu’nun sorunları, köylülerin yoksulluğu, göçmen Türklerin hasreti gibi konuları işledi.
TRT sınavını kazanarak “TRT belgeli halk sanatçısı” unvanını aldı ve İstanbul Radyosu’nda sözleşmeli sanatçı olarak çalıştı. Aynı zamanda bir saz evi açarak çok sayıda öğrenciye âşıklık geleneğini öğretti.
Etkileri ve Mirası
Âşık Daimi, özellikle yaşamının son 20 yılında birçok genç ozanı etkiledi. Türkiye ve Avrupa’nın çeşitli kentlerinde konserler verdi, çok sayıda plak ve kaset doldurdu.
Şiirlerinde sevgi, doğa ve her türlü ayrımcılığa karşı duruş ön plandadır. İnsan öğesini öne çıkaran konuları işledi.
Kızı Yadigar Aydın Orhan tarafından hazırlanan “Âşık Daimi, Hayatı ve Eserleri” (1999) adlı kitapta tüm şiirleri ve deyişleri bir araya getirilmiştir. Ayrıca, Süleyman Zaman Can tarafından yazılan “Derinliklerin Ozanı Âşık Daimi: Yaşamı, Felsefesi ve Şiirleri” adlı bir eser de bulunmaktadır.
Âşık Daimi, 17 Nisan 1983 tarihinde vefat etti. Mezarı İstanbul’da, Karacaahmet Türbesi yanındadır.
https://www.asikveysel.com/ozanlarimiz/davut-sulari-kimdir.htm adlı site bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Aşık Veysel Şatıroğlu (d. 25 Ekim 1894 – ö. 21 Mart 1973)
Aşık Veysel, 20. yüzyılın en önemli Türk halk ozanlarından biridir. Görme engelli olmasına rağmen, eserleriyle Türk halk müziğine ve edebiyatına büyük katkılar sağlamıştır.
Doğum ve Erken Yaşam:
- Sivas’ın Şarkışla ilçesine bağlı Sivrialan köyünde doğdu.
- Yedi yaşında çiçek hastalığı nedeniyle görme yetisini kaybetti.
Müzik Hayatı:
- 20 yaşında bağlama çalmaya başladı.
- 1931’de Ahmet Kutsi Tecer’in düzenlediği Halk Şairleri Bayramı’nda keşfedildi.
- 1933’ten itibaren Anadolu’yu dolaşarak saz çalıp türkü söyledi.
Sanatı ve Eserleri:
- Geleneksel Türk halk şiiri tarzında eserler verdi.
- En ünlü eserleri arasında “Uzun İnce Bir Yoldayım”, “Kara Toprak”, “Dostlar Beni Hatırlasın” bulunur.
- Aşk, doğa, vatan sevgisi ve insani değerler üzerine şiirler yazdı.
Eğitim Hayatı ve Katkıları:
- 1941-1946 yılları arasında Köy Enstitüleri’nde saz öğretmenliği yaptı.
- Birçok genç müzisyene ilham kaynağı oldu ve onları yetiştirdi.
Ödülleri ve Tanınırlığı:
- 1965’te TBMM tarafından “Milli Mücadele Gazisi” olarak maaşa bağlandı.
- 1973’te Devlet Sanatçısı unvanı aldı (ölümünden kısa bir süre önce).
Kişisel Hayatı:
- İki kez evlendi ve altı çocuğu oldu.
- Hayatı boyunca köyünden pek ayrılmadı, sade bir yaşam sürdü.
Vefâtı ve Miraâı:
- 21 Mart 1973’te doğduğu köyde vefât etti.
- Ölümünden sonra müzesi açıldı ve adına festivaller düzenlendi.
- Eserleri birçok sanatçı tarafından yorumlanmaya devam etmektedir.
Aşık Veysel’in Önemi:
- Türk halk şiiri ve müziğinin modernleşme sürecinde önemli bir köprü görevi gördü.
- Sade ve derin anlatımıyla geniş kitlelere ulaşmayı başardı.
- Görme engelli olmasına rağmen başarıları, birçok insana ilham kaynağı oldu.
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Birlik Partisi’nin Kapatılması
I. Kapatılma Süreci
A. Tarih:
20 Temmuz 1971
B. Kapatma Kararını Veren Kurum:
Anayasa Mahkemesi
C. Kapatılma Gerekçesi:
- 1961 Anayasası’nın 57. maddesine aykırılık iddiası
- Partinin “sınıf veya zümre egemenliği veya herhangi bir tür diktatörlük” amacı güttüğü iddiası
II. Siyasi ve Toplumsal Bağlam
A. 12 Mart 1971 Muhtırası:
- Askeri müdahale sonrası oluşan baskıcı siyasi ortam
- Siyasi partiler üzerinde artan baskı ve denetim
B. Dönemin Genel Siyasi Atmosferi:
- Sol ve Alevi hareketlerine yönelik artan baskılar
- Siyasi kutuplaşmanın derinleşmesi
III. Kapatılma Sürecinin Detayları
A. Dava Süreci:
- Cumhuriyet Başsavcılığı’nın partinin kapatılması için Anayasa Mahkemesi’ne başvurması
- Partinin savunması ve karşı argümanları
B. Anayasa Mahkemesi’nin Değerlendirmesi:
- Partinin tüzük ve programının incelenmesi
- Parti yöneticilerinin beyan ve faaliyetlerinin değerlendirilmesi
C. Karar Gerekçeleri:
- Partinin Alevi toplumunu siyasi amaçlarla kullandığı iddiası
- Mezhep farklılıklarını siyasete alet ettiği suçlaması
IV. Kapatılmanın Sonuçları ve Etkileri
A. Parti Üye ve Yöneticileri Üzerindeki Etkileri:
- Siyasi yasaklar ve takibatlar
- Bazı üyelerin tutuklanması veya sürgüne gönderilmesi
B. Alevi Toplumu Üzerindeki Etkileri:
- Siyasi temsil imkanının kaybedilmesi
- Alevi kimliğinin siyasal alanda ifade edilmesinin engellenmesi
C. Türkiye Siyaseti Üzerindeki Genel Etkileri:
- Çoğulcu demokrasi anlayışının zedelenmesi
- Azınlık haklarının siyasal alanda temsili konusunda gerileme
V. Hukuki ve Siyasi Tartışmalar
A. Kapatma Kararının Hukuki Boyutu:
- Anayasa’nın ilgili maddelerinin yorumlanması tartışmaları
- İfade ve örgütlenme özgürlüğü açısından değerlendirmeler
B. Siyasi Boyut:
- Kapatma kararının siyasi motivasyonları olduğu iddiaları
- Dönemin iktidarının Alevi hareketine bakışı
VI. Sonraki Dönemde Yaşanan Gelişmeler
A. Alevi Hareketinin Yeni Örgütlenme Biçimleri:
- Sivil toplum kuruluşları aracılığıyla faaliyet gösterme
- 1990’larda Alevi kimliğinin yeniden canlanması süreci
B. Siyasi Partilerin Alevi Politikalarında Değişimler:
- CHP ve diğer sol partilerin Alevi politikalarını gözden geçirmesi
- Alevi kökenli siyasetçilerin diğer partilerde yer alması
Sonuç:
Birlik Partisi’nin kapatılması, Türkiye’de demokrasi ve çoğulculuk açısından önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu olay, Alevi toplumunun siyasal temsil imkanlarını kısıtlamış ve Türkiye’deki siyasi çeşitliliği olumsuz yönde etkilemiştir. Kapatılma kararı, dönemin siyasi atmosferini yansıtmakla birlikte, uzun vadede Alevi hareketinin farklı mecralarda gelişmesine ve örgütlenmesine de yol açmıştır.
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Mustafa Timisi
Birlik Partisi
I. Genel Bilgiler
Kuruluş Tarihi:
17 Ekim 1966
Kapanış Tarihi:
20 Temmuz 1971
Kurucu Genel Başkan:
Mustafa Timisi
Siyasi Yelpazedeki Yeri:
Sol, Alevi hareketi
II. Kuruluş ve Tarihçe
A. Kuruluş Süreci:
- Türkiye Birlik Partisi adıyla kuruldu
- Cumhuriyet Halk Partisi’nden (CHP) ayrılan bir grup milletvekili tarafından oluşturuldu
B. İsim Değişikliği:
1969’da sadece “Birlik Partisi” adını aldı
C. Kapatılma Süreci:
- 12 Mart 1971 Muhtırası sonrası siyasi ortam
- 20 Temmuz 1971’de Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatıldı
III. İdeoloji ve Politikalar
A. Temel İdeolojik Yaklaşım:
- Sosyal demokrasi
- Alevi hakları ve kültürünün savunulması
- Laiklik vurgusu
B. Ekonomik Politikalar:
- Devletçilik ilkesinin benimsenmesi
- Kooperatifçiliğin desteklenmesi
- Toprak reformu talebi
C. Sosyal Politikalar:
- Alevilerin dini ve kültürel haklarının tanınması
- Eğitimde fırsat eşitliği
- İşçi hakları ve sendikal özgürlüklerin savunulması
IV. Örgütlenme ve Taban
A. Parti Yapısı:
- Genel merkez teşkilatı
- İl ve ilçe örgütleri
B. Taban Desteği:
- Ağırlıklı olarak Alevi nüfusun yoğun olduğu bölgeler
- İşçi sınıfı ve köylüler arasında destek
C. Gençlik ve Kadın Kolları:
- Aktif gençlik örgütlenmesi
- Kadınların siyasete katılımını teşvik eden politikalar
V. Seçim Performansı ve Parlamentodaki Temsil
A. 1969 Genel Seçimleri:
- Aldığı oy oranı: %2,8
- Kazanılan milletvekili sayısı: 8
B. Yerel Seçimler:
- Bazı Alevi nüfusun yoğun olduğu belediyelerde başarı
- Tunceli, Sivas, Amasya gibi illerde belediye başkanlıkları
VI. Önemli İsimler ve Liderler
A. Mustafa Timisi:
Kurucu Genel Başkan
B. Ali Rıza Septioğlu:
Milletvekili ve parti sözcüsü
C. Yusuf Ulusoy:
Milletvekili ve Alevi dedesi
VII. Parti Politikalarının Etkileri ve Mirası
A. Alevi Kimliğinin Siyasal Alanda Temsili:
- Alevilerin siyasi bir parti çatısı altında ilk kez örgütlenmesi
- Alevi sorunlarının parlamentoda dile getirilmesi
B. Sol Siyaset Üzerindeki Etkileri:
- CHP’nin Alevi politikalarını gözden geçirmesine neden olması
- Sol içi tartışmalara katkı sağlaması
C. Türkiye Siyasetine Katkıları:
- Çoğulcu demokrasi anlayışının gelişmesine katkı
- Azınlık hakları ve kültürel çeşitlilik tartışmalarının gündeme gelmesi
VIII. Parti Kapatıldıktan Sonraki Süreç
A. Üyelerin Siyasi Yönelimleri:
- Bir kısmının CHP’ye geri dönmesi
- Bazılarının diğer sol partilerde siyasete devam etmesi
B. Alevi Hareketinin Devamı:
- Sivil toplum örgütleri aracılığıyla Alevi hareketinin sürdürülmesi
- 1990’larda Alevi kimliğinin yeniden canlanması sürecine etkileri
IX. Tarihsel Değerlendirme ve Eleştiriler
A. Olumlu Değerlendirmeler:
- Alevilerin siyasal temsili açısından öncü rol oynaması
- Türkiye’de çoğulcu demokrasi anlayışının gelişimine katkısı
B. Eleştiriler:
- Sadece Alevi kimliğine odaklanarak diğer kesimlere ulaşamaması
- Sol içi bölünmeye neden olduğu iddiaları
Sonuç:
Birlik Partisi, Türkiye siyasi tarihinde kısa ömürlü ancak önemli etkileri olan bir parti olarak yer almıştır. Özellikle Alevi kimliğinin siyasal alanda temsili ve tanınması açısından öncü bir rol oynamıştır. Partinin kapatılmasına rağmen, açtığı tartışmalar ve gündeme getirdiği konular Türkiye’nin demokratikleşme sürecinde önemli bir yere sahip olmuştur.
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Dersim Tertelesi, 1937-1938 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti’nin Tunceli (eski adıyla Dersim) bölgesinde gerçekleştirdiği askeri operasyonları ve bunların sonuçlarını ifade eden tarihi bir olaydır. Bu dönem, Türkiye’nin ulus-devlet inşa sürecinin kritik bir evresini temsil etmekte olup, devlet otoritesinin merkezileştirilmesi ve homojen bir ulusal kimlik oluşturma çabalarının bir yansıması olarak değerlendirilmektedir. Tertele” kelimesi Zazaca’da “katliam” veya “yıkım” anlamına gelmektedir.
Tarihsel Arka Plan:
- Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş: Dersim bölgesi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde özerk bir yapıya sahipti. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte, merkezi hükümet bu özerkliği sona erdirmeyi ve bölgeyi doğrudan kontrolü altına almayı amaçladı.
- Etnik ve Dini Yapı: Bölge nüfusunun çoğunluğunu Alevi inancına mensup Kürt ve Zaza toplulukları oluşturuyordu. Bu gruplar, geleneksel yaşam tarzlarını ve inanç sistemlerini koruma eğilimindeydi.
- Yasal Düzenlemeler:
- 1934 İskân Kanunu: Nüfus hareketlerini düzenlemeyi ve “Türk kültürüne bağlı homojen bir ulus” yaratmayı amaçlıyordu.
- 1935 Tunceli Kanunu: Dersim’in adını Tunceli olarak değiştirdi ve bölgeye özel bir yönetim sistemi getirdi.
Olayların Gelişimi:
- İsyan Süreci (1937):
- Mart 1937’de bölgede isyan başladı. İsyanın lideri olarak Seyit Rıza gösterildi.
- İsyanın nedenleri arasında, devletin merkezileşme politikaları, zorunlu askerlik uygulaması ve geleneksel yaşam tarzına müdahale algısı sayılabilir.
- Askeri Operasyonlar (1937-1938):
- Hükümet, geniş çaplı bir askeri operasyon başlattı.
- Operasyonlar iki aşamada gerçekleşti: 1937 yazında ve 1938 baharından sonbaharına kadar.
- Hava kuvvetleri de dahil olmak üzere önemli bir askeri güç kullanıldı.
- İsyanın Bastırılması ve Sonuçları:
- Seyit Rıza ve diğer isyan liderleri yakalandı ve idam edildi.
- Binlerce sivil hayatını kaybetti, ancak kesin sayılar tartışmalıdır.
- Çok sayıda kişi bölgeden zorla göç ettirildi.
Sosyal ve Politik Sonuçlar:
- Demografik Değişim: Bölgenin nüfus yapısı önemli ölçüde değişti. Birçok köy boşaltıldı ve yıkıldı.
- Kültürel Etki: Yerel dil ve kültürel pratikler üzerinde baskı oluştu. Alevi inancının açık bir şekilde yaşanması zorlaştı.
- Toplumsal Travma: Olaylar, bölge halkı üzerinde uzun süreli psikolojik etkiler bıraktı ve kuşaklar arası travmaya yol açtı.
- Politik Sonuçlar: Devlet otoritesi bölgede güçlendi, ancak yerel halk ile merkezi hükümet arasındaki güvensizlik derinleşti.
Tarihyazımı ve Tartışmalar:
- Resmi Tarihyazımı: Olaylar uzun süre “isyanın bastırılması” olarak sunuldu ve detayları kısıtlı bir şekilde tartışıldı.
- Alternatif Anlatılar: 1990’lardan itibaren, olayların “etnik temizlik” veya “soykırım” olarak nitelendirildiği alternatif anlatılar ortaya çıktı.
- Akademik Tartışmalar: Olayların doğası, nedenleri ve sonuçları üzerine akademik çalışmalar ve tartışmalar devam etmektedir.
- Siyasi Gelişmeler: 2011 yılında dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın devlet adına özür dilemesi, konunun kamusal alanda daha açık bir şekilde tartışılmasının önünü açtı.
Sonuç:
Dersim Tertelesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin erken dönem ulus-devlet inşa sürecinin karmaşık ve tartışmalı bir bölümünü temsil etmektedir. Olay, etnik ve dini azınlıkların entegrasyonu, merkezileşme politikaları ve ulus-devlet modelinin uygulanması gibi konularda önemli sorular ortaya çıkarmıştır. Günümüzde de Türkiye’nin yakın tarihiyle yüzleşme ve toplumsal uzlaşma süreçlerinde önemli bir yer tutmaya devam etmektedir.
Bu konu hakkında daha fazla akademik araştırma ve tartışma, olayların tam olarak anlaşılması ve tarihsel perspektife oturtulması açısından önem taşımaktadır.
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Kişi:
Seyit Rıza (d. 1863 civarı – ö. 15 Kasım 1937), Dersim bölgesinin önde gelen aşiret liderlerinden biriydi.
Olay Öncesi:
- 1936-1938 yılları arasında Dersim (bugünkü Tunceli) bölgesinde ayaklanmalar yaşandı.
- Bu ayaklanmalar, merkezi hükümetin bölgedeki otoritesini sağlama çabalarına karşı bir tepki olarak ortaya çıktı.
Yakalanma Süreci:
- Seyit Rıza, ayaklanmanın liderlerinden biri olarak görülüyordu.
- 1937 yılının Eylül ayında teslim oldu veya yakalandı (bu konu tartışmalıdır).
Yargılama:
- Elazığ’da kurulan özel bir mahkemede yargılandı.
- Yargılama süreci kısa sürdü ve tartışmalı olarak değerlendirilmektedir.
İdam:
- 15 Kasım 1937’de Elazığ’da idam edildi.
- İdamı sırasında 75 yaşlarında olduğu tahmin edilmektedir.
Tartışmalar:
- İdamın hukuki süreci ve adilliği tartışma konusudur.
- Bazı tarihçiler, yargılama sürecinin çok hızlı ilerlediğini ve savunma hakkının yeterince tanınmadığını iddia etmektedir.
Sonraki Etkiler:
- Seyit Rıza’nın idamı, Dersim olaylarının en çok tartışılan konularından biri haline geldi.
- Olay, Türkiye’nin doğu politikaları ve azınlık hakları konusundaki tartışmalarda sıkça referans gösterilmektedir.
Tarihsel Değerlendirme:
Bu olay, Türkiye Cumhuriyeti’nin erken dönemindeki merkezileşme politikaları ve yerel güçlerle olan ilişkileri bağlamında değerlendirilmektedir. Ancak, konu hala hassasiyetini korumakta ve farklı bakış açılarına göre yorumlanmaktadır.
Seyit Rıza’nın idamı, Alevîler arasında derin infiale ve tartışmalara sebep olmuştur:
- Tarihsel Haksızlık: Birçok Alevi, bu olayları tarihsel bir haksızlık olarak görür. Seyit Rıza’nın idamını ve Dersim’deki operasyonları, kendi kültürlerine ve inançlarına yönelik bir baskı olarak değerlendirirler.
- Kültürel ve Dini Kimlik: Olaylar, Alevi kimliğine ve kültürüne yönelik bir tehdit olarak algılanır. Birçok Alevi, bu dönemde kendi inanç ve geleneklerini yaşama konusunda zorluklar yaşadıklarını düşünür.
- Seyit Rıza’nın Konumu: Seyit Rıza, birçok Alevi tarafından sadece bir aşiret lideri değil, aynı zamanda dini ve kültürel bir lider olarak da görülür. İdamı, bu nedenle sadece siyasi değil, aynı zamanda kültürel ve dini bir kayıp olarak değerlendirilir.
- Devlet Politikalarına Eleştiri: Olaylar, devletin o dönemdeki azınlık politikalarına ve merkezileşme çabalarına yönelik bir eleştiri noktası olarak kullanılır.
- Tarihle Yüzleşme Talebi: Birçok Alevi, bu olaylarla ilgili olarak devletten resmi bir özür ve tam bir tarihsel hesaplaşma talep etmektedir.
- Kolektif Hafıza: Dersim olayları ve Seyit Rıza’nın idamı, Alevi toplumunun kolektif hafızasında önemli bir yer tutar ve nesilden nesile aktarılır.
- Güncel Siyasete Etkisi: Bu tarihsel olaylar, günümüzde Alevi toplumunun siyasi taleplerini ve devletle olan ilişkilerini şekillendiren faktörlerden biri olarak görülür.
- Akademik ve Kültürel Çalışmalar: Birçok Alevi akademisyen ve yazar, bu olayları detaylı bir şekilde araştırarak, alternatif tarih anlatıları oluşturmaya çalışmaktadır.
- Anma Etkinlikleri: Seyit Rıza’nın idamı ve Dersim olayları, her yıl çeşitli anma etkinlikleriyle hatırlanır.
Not:
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Tekke ve Zaviye Kanunu’nun Kabûlü
Kabul Tarihi:
30 Kasım 1925
Kanun Numarası:
677
Kanunun İçeriği:
– Türkiye Cumhuriyeti sınırları içindeki bütün tekke ve zaviyelerin kapatılmasını öngördü.
– Tarikatların ve şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyitlik, çelebilik, babalık, emirlik, nakiplik, halifelik, falcılık, büyücülük, üfürükçülük gibi unvanların kullanılmasını yasakladı.
Alevilere Etkileri:
1. İbâdet Mekânlarının Kapatılması:
– Alevi dergâhları ve cem evleri de tekke ve zaviye olarak değerlendirildi ve kapatıldı.
– Bu durum, Alevilerin geleneksel ibadet mekanlarını kaybetmelerine neden oldu.
2. Dini Liderlik Kurumunun Zarar Görmesi:
– “Dedelik” kurumu yasaklandı, bu da Alevi inanç önderlerinin resmi statülerini kaybetmelerine yol açtı.
– Dede-talip ilişkisinin zayıflamasına neden oldu.
3. İnanç Pratiklerinin Gizlenmesi:
– Aleviler, ibadetlerini ve ritüellerini gizli yapmak zorunda kaldı.
– Bu durum, inancın aktarımını ve yaşatılmasını zorlaştırdı.
4. Kültürel Mirasın Kaybı:
– Tekkelerde bulunan el yazmaları, müzik aletleri ve diğer kültürel eserler kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
5. Asimilasyon Baskısı:
– Alevi toplumu, Sünni İslam anlayışına dayalı resmi din politikalarına uyum sağlamaya zorlandı.
6. Örgütlenme Sorunları:
– Alevi kurumlarının kapatılması, toplumun örgütlenme ve bir araya gelme imkanlarını kısıtladı.
7. Kimlik Krizi:
– Resmi olarak tanınmama ve baskılar, Alevi toplumunda kimlik krizine yol açtı.
Uzun Vadeli Sonuçlar:
– Alevi inancının ve kültürünün aktarımında kesintiler yaşandı.
– Kentleşme ile birlikte geleneksel Alevi yaşam tarzı değişime uğradı.
– 1960’lardan sonra Alevi kimliğinin yeniden canlanması ve hak arayışları başladı.
Bu kanun, Türkiye Cumhuriyeti’nin laikleşme politikalarının bir parçası olarak uygulandı, ancak Alevi toplumu üzerinde uzun süreli ve derin etkileri oldu. Günümüzde hâlâ Alevi hakları ve inanç özgürlüğü konusundaki tartışmaların temelini oluşturmaktadır.
Not:
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Tarih ve Yer
Ayaklanma, 6 Mart 1921’de başlamış ve Haziran ortalarına kadar sürmüştür. Olaylar ağırlıklı olarak Sivas’ın doğusu, Tunceli (o zamanki adıyla Dersim) ve Erzincan bölgelerinde yaşanmıştır.
Arka Plan
- I. Dünya Savaşı sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılma süreci
- Bölgedeki Alevi-Kürt aşiretlerinin özerklik talepleri
- Sevr Antlaşması’nın yarattığı siyasi ortam
Ayaklanmanın Nedenleri
- Bölgesel özerklik talepleri
- Ekonomik ve sosyal sorunlar
- Merkezi otoriteye karşı güvensizlik
Liderler ve Katılımcılar
Alişer Bey ve Zarife Xatun
Ayaklanmanın önde gelen isimleri arasında Alişer Bey, Haydar Bey ve Nuri Dersimi gibi yerel liderler bulunmaktaydı. Katılımcılar çoğunlukla Alevi-Kürt aşiretlerinden oluşmaktaydı.
Olayların Gelişimi
- İlk çatışmalar ve yerel yönetimlere karşı ayaklanmalar
- Ankara Hükümeti’nin askeri müdahalesi
- Çatışmaların yoğunlaşması ve yayılması
Sonuçları
- Ayaklanma, Ankara Hükümeti tarafından bastırıldı.
- Bölgede can kayıpları ve maddi hasarlar meydana geldi.
- Bazı ayaklanma liderleri yargılandı, bir kısmı affedildi.
Tarihsel Önemi
Koçgiri Ayaklanması, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde yaşanan iç çatışmalardan biri olarak kabul edilir. Olay, erken cumhuriyet dönemindeki merkezi otorite-yerel güçler ilişkisini ve etnik-dini grupların taleplerini anlamak açısından önemlidir.
Tartışmalar
Ayaklanmanın nedenleri, boyutu ve sonuçları hakkında tarihçiler arasında farklı görüşler bulunmaktadır. Olay, Türkiye’de hâlâ hassas bir konu olarak değerlendirilmektedir.
Not
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Hayatı
Edip Harâbi, 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın başlarında yaşamış önemli bir Türk şair ve Bektaşi dedesidir.
- Asıl adı: Mehmet Nuri
- Doğum: 1853, İstanbul
- Ölüm: 1917, İstanbul
- Mesleği: Memur (Maliye Nezareti’nde çalışmıştır)
Harâbi, gençlik yıllarında Bektaşi tarikatına intisap etmiş ve zamanla tarikat içinde önemli bir konuma yükselmiştir. Şiirlerinde kullandığı “Harâbi” mahlası, tasavvufi anlamda “yıkık, virane” anlamına gelmektedir.
Edebi Kişiliği
- Şiir Tarzı:
- Hece ve aruz veznini ustaca kullanması
- Bektaşi nefesleri ve deyişleri
- Lirik ve didaktik şiirler
- Hiciv ve mizah unsurları
- Temaları:
- Tasavvuf ve Bektaşilik
- Aşk (İlahi ve beşeri)
- Sosyal eleştiri
- Felsefi düşünceler
- Meyhane ve içki kültürü
- Etkilendiği Kaynaklar:
- Klasik Divan şiiri
- Halk şiiri geleneği
- Bektaşi edebiyatı
- Özellikleri:
- Açık, anlaşılır bir dil kullanımı
- İroni ve nükte
- Cesur ve eleştirel üslup
- Samimi ve içten anlatım
Eserleri
- Divan-ı Harâbi: En önemli eseri olup, şiirlerinin toplandığı divanıdır.
- Mansur’name: Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişini anlatan bir mesnevidir.
- Vilayet-name-i Hacı Bektaş-ı Veli: Hacı Bektaş Veli’nin menkıbelerini anlatan bir eserdir.
- Diğer Eserleri:
- Çeşitli mecmualarda yayımlanmış şiirleri
- Bazı risaleleri (tam listesi bilinmemektedir)
Divan-ı Harâbi
Divan-ı Harâbi, Edip Harâbi’nin en önemli ve kapsamlı eseridir. Bu divan, şairin hayatı boyunca yazdığı şiirlerin bir derlemesidir ve Bektaşi edebiyatının önemli örneklerinden biri olarak kabul edilir.
Özellikleri ve İçeriği:
-
- Yapı: Klasik divan tertibine uygun olarak düzenlenmiştir. Kasideler, gazeller, müstezatlar, musammatlar ve rubailer içerir.
- Dil: Harâbi, divanında hem aruz hem de hece veznini kullanmıştır. Dili genellikle sade ve anlaşılırdır, ancak yer yer tasavvufi terimlere ve sembollere de rastlanır.
- Temalar:
- Tasavvuf ve Bektaşilik: Divanın ana teması, Bektaşi inancı ve felsefesidir.
- Aşk: İlahi aşk ve beşeri aşk temaları iç içe işlenmiştir.
- Sosyal Eleştiri: Dönemin toplumsal ve siyasi olaylarına dair eleştiriler içerir.
- Meyhane ve İçki: Tasavvufi semboller olarak sıkça kullanılmıştır.
- Ölüm ve Fanilik: Hayatın geçiciliği üzerine düşünceler yer alır.
- Edebi Sanatlar: Teşbih, istiare, telmih gibi klasik edebi sanatlar ustaca kullanılmıştır.
- Nefesler: Divan’da yer alan nefesler, Bektaşi ayinlerinde okunmak üzere yazılmış şiirlerdir.
Önemi:
-
- Edebi Değer: Divan-ı Harâbi, 19. yüzyıl Türk edebiyatının önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir.
- Kültürel Miras: Bektaşi kültürü ve felsefesinin yazılı kaynaklarından biri olarak değerlidir.
- Tarihsel Belge: Dönemin sosyal ve kültürel hayatına dair önemli ipuçları sunar.
- Etkisi: Kendisinden sonra gelen birçok şair ve düşünürü etkilemiştir.
Basım ve Yayın Tarihi:
Divan-ı Harâbi, şairin ölümünden sonra 1926 yılında İstanbul’da basılmıştır. Daha sonra çeşitli araştırmacılar tarafından yeni baskıları ve incelemeleri yapılmıştır.
Divan’dan Örnek Beyitler:
-
- “Harâbî’yim harâbâtî’yim rind ü kalender-meşrebim Koyup bir yana şöhreti gönül tahtına sultan olam”
- “Âşıkın gönlünde her dem aşk ile efgân olur Âteş-i aşk ile her dem sînesi biryân olur”
Bu örnekler, Harâbi’nin şiir dilini ve temalarını yansıtmaktadır. Divan-ı Harâbi, Edip Harâbi’nin düşünce dünyasını ve sanatını en iyi yansıtan eser olarak Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir.
Edebi ve Felsefi Görüşleri
- Bektaşilik: Harâbi, Bektaşi inancını şiirlerinde yoğun bir şekilde işlemiştir. Bektaşiliğin “dört kapı kırk makam” öğretisini sıkça vurgulamıştır.
- Vahdet-i Vücud: Tasavvuftaki “varlığın birliği” anlayışını benimsemiş ve şiirlerinde işlemiştir.
- Hümanizm: İnsan sevgisini ön plana çıkaran şiirleri vardır.
- Sosyal Eleştiri: Döneminin sosyal ve siyasi olaylarını eleştirel bir gözle değerlendirmiştir.
- Özgür Düşünce: Dogmatik düşüncelere karşı çıkmış, akıl ve mantığı ön plana çıkarmıştır.
Etkisi ve Önemi
- Bektaşi Edebiyatı: 19. yüzyıl Bektaşi edebiyatının en önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilir.
- Toplumsal Etki: Şiirleri ve düşünceleriyle döneminin aydınları üzerinde etkili olmuştur.
- Edebi Miras: Kendinden sonraki şairler ve düşünürler üzerinde etkili olmuştur.
- Kültürel Katkı: Bektaşi kültürünün yaşatılması ve aktarılmasında önemli rol oynamıştır.
Not:
İnternette erişime açık muhtelif bilgi ve belgeler bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.
Dadaloğlu (1785-1868)
Dadaloğlu, 19. yüzyılda yaşamış ünlü bir Türk saz şairi ve halk ozanıdır.
Hayatı
- Asıl adı Veli’dir.
- Çukurova’da yaşayan Türkmen aşiretlerinin Avşar boyundandır.
- Babası Âşık Musa adında bir saz şairidir.
- Güney ve Orta Anadolu’nun birçok yerini dolaşmıştır.
- 1865’te Avşar aşireti ile birlikte Sivas ve çevresine yerleştirilmiştir.
- Ömrünün son dönemini Çukurova’da geçirdiği ve orada öldüğü rivayet edilir.
Edebi Kişiliği
- Şiir Tarzı:
- Koçaklamalarda epik söyleyiş
- Lirik ve duygusal içlenme
- Yalın halk Türkçesi kullanımı
- Hece vezni ve halk edebiyatı biçimleri
- Temaları:
- Göçebe yaşam
- Aşiret kavgaları
- Osmanlı’ya karşı ayaklanmalar
- Zorunlu iskân
- Yiğitlik ve soyluluk
- Aşk ve doğa
- Etkileri:
- Karacaoğlan ve Köroğlu’nun havasını yaşatması
- Çukurova âşık şiirinde gelenek oluşturması
- Özellikleri:
- Divan şiiri etkisinden uzak durması
- Sade Türkçe kullanımı
- Doğa benzetmeleri
- Atasözleri ve deyimlerden yararlanma
- Karşılıklı konuşma tekniği
Tarihsel Önemi
- Osmanlı Devleti’nin iskân politikasına karşı çıkması
- Konargöçer Türkmen aşiretlerinin geleneksel dünyasını yansıtması
- Aşiret yaşamının sözcüsü olması
Eserleri
- Yaklaşık 150 şiiri günümüze ulaşmıştır.
- Şiirlerinin çoğu sözlü gelenekten derlenmiştir.
- Bazı şiirleri diğer ozanların şiirleriyle karıştırılabilmektedir.
Hakkında Yapılan Çalışmalar
Dadaloğlu’nun şiirleri ve hayatı üzerine Cahit Öztelli, Taha Toros, Haşim Nezihi Okay, Ahmet Z. Özdemir ve Saim Sakaoğlu gibi araştırmacılar tarafından çalışmalar yapılmıştır.
Önemli Dizeleri
“Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir” “Kalktı göç eyledi Avşar elleri / Ağır ağır giden eller bizimdir.”
Kaynakça
Fuad Köprülü / Türk Saz Şairleri (1940),
Cahit Öztelli / Köroğlu ve Dadaloğlu, Hayatı-Sanatı-Şiirleri (1953),
Haşim Nezihi Okay / Dadaloğlu (1958),
Haşim Nezihi Okay / Köroğlu ve Dadaloğlu (1970),
Saim Sakaoğlu / Dadaloğlu Bibliyografyası (1988),
Ali Berat Alptekin / Dadaloğlu Bibliyografyası (1988),
Muzaffer Uyguner / Dadaloğlu (1990),
Nurettin Albayrak / Dadaloğlu (TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 8, s. 397-398, 1993),
İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, 2007) – Ünlü Sanatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 5, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
Not:
https://www.biyografya.com/biyografi/1111 adlı site bu maddenin oluşumunda kaynak olarak kullanılmıştır.