Etimoloji ve Tanım
“Kalu Bela” (قالوا بلى), Arapça kökenli bir ifade olup “Evet, dediler” anlamına gelmektedir. Bu ifade, Kur’an-ı Kerim’in A’raf Suresi 172. ayetinde geçmektedir (Yılmaz, 2011). Terim, İslam inancında ruhların yaratılış anında Allah ile yaptığı ahdi ifade eder ve Alevilik-Bektaşilik’te özel bir anlam kazanmıştır.
Kavramın Kökeni ve İslami Bağlam
Kalu Bela kavramı, İslam inancında insanın yaratılışından önce ruhlar âleminde Allah ile insan arasında gerçekleştiğine inanılan bir diyaloğa dayanır. Bu diyalogda Allah, ruhlara “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” diye sormuş, ruhlar da “Evet, (öylesin)” yanıtını vermiştir. Bu “evet” cevabı, “Kalu Bela” olarak adlandırılır ve insanın Allah’a verdiği ilk sözü temsil eder (Schimmel, 1975).
Alevilik-Bektaşilik’te Kalu Bela
Alevilik ve Bektaşilik’te Kalu Bela, sadece bir yaratılış anı değil, aynı zamanda insan-Tanrı ilişkisinin özünü oluşturan metafizik bir kavramdır. Bu inanışta Kalu Bela:
- Ruhların Ezeliliği: İnsan ruhlarının ezelî olduğu ve Allah ile olan ilk buluşmanın sembolüdür (Mélikoff, 1998).
- İlahi Aşk: İnsanın Allah’a duyduğu aşkın başlangıcı olarak yorumlanır. Bu aşk, Alevi-Bektaşi yolunun temel motivasyonudur (Korkmaz, 2003).
- Ahd-i Elest: “Elest Bezmi” olarak da bilinen bu kavram, ruhların Allah’a verdikleri sözü temsil eder ve insan-Tanrı ilişkisinin temelini oluşturur (Yaman, 2011).
- Varlığın Birliği (Vahdet-i Vücud): Kalu Bela anı, varlığın birliği düşüncesinin başlangıç noktası olarak kabul edilir. İnsan ve Tanrı’nın bir olduğu fikri bu kavramla ilişkilendirilir (Ocak, 2009).
Alevi-Bektaşi Edebiyatında Kalu Bela
Kalu Bela, Alevi-Bektaşi edebiyatında sıkça işlenen temalardan biridir. Özellikle nefeslerde ve deyişlerde bu kavrama rastlanır. Örneğin:
- Pir Sultan Abdal’ın “Kalu belâ’dan beri yoluna kurban idim / Ceset âlemde iken cânına mihmân idim” dizeleri, ruhun ezeliliğine ve ilahi aşka vurgu yapar (Gölpınarlı ve Boratav, 1991).
- Yunus Emre’nin “Hamdulillah kim bana Allah nasip oldu ezel / Ben ezelden anı bildim bâki kalur bu güzel” beyti, Kalu Bela’daki ahdi ve Allah aşkını ifade eder (Tatçı, 1990).
Ritüel ve İbadetlerde Kalu Bela
Alevi-Bektaşi inanç sisteminde Kalu Bela kavramı, çeşitli ritüel ve ibadetlerde de kendini gösterir:
- Cem Ayini: Cemdeki on iki hizmetin, Kalu Bela’da verilen sözün bir yansıması olduğu düşünülür (Yaman, 2011).
- İkrar Verme: Alevi-Bektaşi yoluna giren kişinin verdiği ikrar, Kalu Bela’daki ilk ahdin yenilenmesi olarak görülür (Mélikoff, 1998).
- Semah: Semah dönmek, Kalu Bela’daki ruhların dönüşünü simgeler ve o ana dönüşü temsil eder (Korkmaz, 2003).
Çağdaş Yorumlar ve Tartışmalar
Günümüzde Kalu Bela kavramı, Alevi-Bektaşi düşünürleri ve akademisyenler tarafından çeşitli şekillerde yorumlanmaktadır:
- Metaforik Yorum: Bazı çağdaş yorumcular, Kalu Bela’yı insanın varoluşsal sorumluluğunun bir metaforu olarak ele alır (Kaygusuz, 1995).
- Psikolojik Yorum: Kalu Bela’nın, insanın bilinçaltındaki Tanrı algısını ve varoluş kaygısını temsil ettiğini öne süren yaklaşımlar mevcuttur (Zelyut, 2011).
- Felsefi Yorum: Kavramın, insanın özgür iradesi ve kader arasındaki ilişkiyi açıklayan felsefi bir argüman olarak değerlendirildiği görüşler de vardır (Üzüm, 1997).
Kaynakça
- Gölpınarlı, A. ve Boratav, P. N. (1991). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Der Yayınları.
- Kaygusuz, İ. (1995). Alevilik İnanç, Kültür, Siyaset Tarihi ve Uluları. İstanbul: Alev Yayınları.
- Korkmaz, E. (2003). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
- Mélikoff, I. (1998). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
- Ocak, A. Y. (2009). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Schimmel, A. (1975). Mystical Dimensions of Islam. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
- Tatçı, M. (1990). Yunus Emre Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Üzüm, İ. (1997). Günümüz Aleviliği. İstanbul: İSAM Yayınları.
- Yaman, A. (2011). Alevilik & Kızılbaşlık Tarihi. İstanbul: Nokta Kitap.
- Yılmaz, H. (2011). Alevilik-Bektaşilik Açısından Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi. İstanbul: Çınar Yayınları.
- Zelyut, R. (2011). Aleviliğin Gizli Tarihi. Ankara: Kripto Yayınları.