Etimolojik ve Terminolojik Anlamı

Arapça kökenli “karr” kökünden gelen ikrar (إقرار), sözlükte “kabul etme, tasdik etme, onaylama, bildirme” anlamlarına gelir. Alevilik terminolojisinde ise, talibin (yola girmek isteyen kişinin) Alevi-Bektaşi yoluna girişini, bu yolun gerekliliklerini yerine getireceğine dair verdiği sözü ve bu söz verme ritüelini ifade eder.

Tarihsel Bağlam

İkrar kavramının kökenleri, tasavvuf geleneğindeki intisap (bir şeyhe bağlanma) ve biat (söz verme) uygulamalarına dayanır. Alevi geleneğinde ikrar, Hacı Bektaş Veli’nin sistemleştirdiği “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisinin ilk kapısı olan şeriat kapısının önemli bir unsurudur. Tarihi kaynaklarda, özellikle Buyruk metinlerinde ve Menakıbnamelerde, ikrar verme ritüelinin detayları ve önemi vurgulanmıştır.

İnanç ve İbadet Boyutu

İkrar, Alevi inancında:

  1. Yola girişin resmi başlangıcıdır
  2. “İkrar bir, kırklar ile güvah (tanık, şahit)” düsturunca, Kırklar Meclisi’ne katılımın sembolik ifadesidir
  3. “Eline, diline, beline sahip olma” ilkesinin kabulüdür
  4. Dört Kapı’dan ilki olan şeriat kapısının tamamlanmasıdır

İkrar Verme Süreci ve Ritüeli

Hazırlık Aşaması

  1. Rehberlik: Talip, bir rehber (pir) tarafından yola hazırlanır
  2. Musahiplik: İkrar öncesi musahip (yol kardeşi) edinilir
  3. Eğitim: Talip, Alevilik erkânı hakkında temel bilgileri öğrenir

Cem Ritüeli İçinde İkrar

  1. 12 Hizmet: Cem içinde 12 hizmet görülür
  2. Dâr’a Durma: Talip, dedenin huzurunda dâr’a durur
  3. Gülbang: Dede tarafından ikrar gülbangı okunur
  4. Tercüman: Talip, tercüman (ikrar duası) okur

İkrar Sonrası

  1. Talip artık “can” olarak anılır
  2. Toplumsal statüsü değişir
  3. Cem ritüellerine tam katılım hakkı kazanır

Düşkünlük ve İkrardan Dönme

İkrarından dönen veya verdiği sözü tutmayan kişi “düşkün” ilan edilir. Düşkünlük:

  • Yol terbiyesi için uygulanan bir yaptırımdır
  • Toplumsal dışlanmayı beraberinde getirir
  • Belirli koşulların yerine getirilmesiyle kaldırılabilir

Sosyolojik Boyut

İkrar kurumu, Alevi toplumunda:

  1. Toplumsal dayanışmayı güçlendirir
  2. Ahlaki değerlerin aktarımını sağlar
  3. Toplumsal kontrol mekanizması işlevi görür

Günümüzde İkrar

Modern kent yaşamında:

  • Ritüelin uygulanmasında bazı değişiklikler görülür
  • Geleneksel formların korunması için çabalar vardır
  • Gençlerin ikrar verme yaşı genellikle yükselmiştir

Akademik Çalışmalarda İkrar

İkrar kurumu, antropolojik ve sosyolojik çalışmalarda:

  1. İnanç sistemlerinin devamlılığı açısından
  2. Toplumsal hafızanın aktarımı bağlamında
  3. Ritüel çalışmaları perspektifinden incelenmektedir

Kaynakça

  1. Arslanoğlu, İ. (1999). Alevilikte Temel İnanç Unsurları ve Pratikler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 12, 61-74.
  2. Bal, H. (1997). Alevi-Bektaşi Köylerinde Toplumsal Kurumlar. İstanbul: Ant Yayınları.
  3. Bozkurt, F. (1990). Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
  4. Eröz, M. (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
  5. Korkmaz, E. (2003). Ansiklopedik Alevilik-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kaynak Yayınları.
  6. Melikoff, I. (1993). Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul: Cem Yayınevi.
  7. Onat, H. (2009). Kimlik-Teoloji İlişkisi Bağlamında Alevilik-Bektaşilikle İlgili Kimlik Tartışmaları Üzerine. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 1, 18-35.
  8. Üzüm, İ. (1997). Günümüz Aleviliği. İstanbul: İSAM Yayınları.
  9. Yaman, A. (2004). Alevilik’te Dedelik ve Ocaklar. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
  10. Yıldız, H. (2004). Anadolu Aleviliği: Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Araştırma Yayınları.