Tasavvuf geleneğinde önemli bir sembolik giysi olan hırka, Alevi-Bektaşi inancında da manevi olgunluğun, vahdet-i vücudun ve yola bağlılığın simgesidir. Dervişlerin ve taliplerin giydiği bu üst giysi, maddi dünyadan soyutlanmanın ve manevi dünyaya yönelmenin göstergesi olarak kabul edilir.
Tarihçe ve Etimoloji
Arapça “hırka” (خرقة) kelimesinden gelen bu terim, aslen “yırtık, yamalı elbise” anlamına gelmektedir. Tasavvuf geleneğinde ilk hırka giyme uygulamasının Hz. Muhammed’in, Hz. Ali’ye hırkasını giydirmesiyle başladığına inanılır. Bu uygulama daha sonra tarikat pirlerinin müridlerine hırka giydirmesi şeklinde devam etmiştir.
Alevi-Bektaşi Geleneğinde Hırka
Alevi-Bektaşi yolunda hırka, “kisve-i fakr” olarak da bilinir ve şu anlamları taşır:
- Manevi Makam: Hırka giymek, manevi bir makama erişmenin işaretidir.
- Yola Bağlılık: Pirin elinden hırka giymek, yola ve erkâna bağlılığın ifadesidir.
- Nefsi Örtme: Hırka, nefsin kötü yönlerini örten, kontrol altına alan sembolik bir örtüdür.
Hırka Çeşitleri
Alevi-Bektaşi geleneğinde başlıca üç tür hırka vardır:
- İrade Hırkası: Yeni taliplere giydirilen, yola girişi sembolize eden hırka
- Tarikat Hırkası: Belirli bir manevi olgunluğa erişenlere giydirilen hırka
- Hakikat Hırkası: En yüksek manevi mertebeye ulaşanlara giydirilen hırka
Hırka Merâsimi
Hırka giydirme, özel bir merasimle gerçekleştirilir. Bu merasimde:
- Dua ve gülbanklar okunur
- Pir veya mürşit, talibin sırtına hırkayı giydirir
- Nasihatlerde bulunulur
Sembolik Anlamları
Hırkanın çeşitli sembolik anlamları vardır:
- Dört yakası: Dört Kapı’yı (Şeriat, Tarikat, Marifet, Hakikat) temsil eder
- Yamalı oluşu: Dünya malına önem vermemeyi simgeler
- Siyah rengi: Nefsini öldürmeyi, benliğinden sıyrılmayı ifade eder
Edebiyatta Hırka
Alevi-Bektaşi edebiyatında hırka motifi sıkça işlenmiştir. Örnek olarak:
-Pir Sultan Abdal
Kaynakça
- Korkmaz, Esat. Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü
- Noyan, Bedri. Bektaşilik Alevilik Nedir?
- Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi
- Gölpınarlı, Abdülbaki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri
- Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü
- Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdal
- Melikoff, Irene. Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe
- Ocak, Ahmet Yaşar. Türk Sufiliğine Bakışlar
- Birge, John Kingsley. The Bektashi Order of Dervishes
- Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik: İnanç, İbadet, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek
- Karamustafa, Ahmet T. God’s Unruly Friends: Dervish Groups in the Islamic Later Middle Period
- Erseven, İlhan Cem. Alevilik-Bektaşilik Sözlüğü
- Mélikoff, Irène. Au Banquet des Quarante: Exploration au cœur du Bektachisme-Alevisme
- Aydın, Ayhan. Akademik Alevilik-Bektaşilik
- Ersal, Mehmet. Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi