Arapça’da “Allah’ta yok olma” anlamına gelen Fenafillah (فناء في الله), Alevi-Bektaşi öğretisinde ve genel tasavvuf düşüncesinde, kişinin benliğinden sıyrılarak ilahi varlıkta yok olması, kendini Hakk’ta eritmesi halini ifade eden temel bir kavramdır. Bu makam, seyr ü sülûk yolculuğunun en yüksek mertebelerinden biri olarak kabul edilir.

Etimoloji ve Tanım

“Fena” Arapça’da yok olma, “fillah” ise Allah’ta anlamına gelir. Fenafillah:

  1. Kulun kendi varlığından geçerek Hakk’ın varlığında yok olması
  2. Beşeri sıfatların ilahi sıfatlar içinde erimesi
  3. Kesretin (çokluğun) vahdette (birlikte) yok olması

anlamlarını taşır.

Alevi-Bektaşi Öğretisinde Fenafillah

Alevi-Bektaşi yolunda Fenafillah kavramı şu boyutlarla ele alınır:

  1. Dört Kapı İlişkisi
    • Şeriat: Fenafillah’ın teorik bilgisi
    • Tarikat: Fenafillah’a ulaşmak için çaba
    • Marifet: Fenafillah halinin başlangıcı
    • Hakikat: Tam Fenafillah hali
  2. Üç Makam
    • Fenafi’ş-şeyh: Mürşidde fani olma
    • Fenafi’r-resul: Peygamber’de fani olma
    • Fenafillah: Allah’ta fani olma

Fenafillah’a Ulaşma Yolları

Alevi-Bektaşi öğretisinde Fenafillah’a ulaşmak için gerekli görülen pratikler:

  1. Eline, Diline, Beline Sahip Olma
    • El: Nefsani isteklerden arınma
    • Dil: Hakk’ı zikretme
    • Bel: Nefsani arzuları kontrol etme
  2. Dört Kapı Kırk Makam Her kapıda on makam aşılarak Fenafillah’a yaklaşılır
  3. Yedi Ulu Ozan’ın Öğretileri Fenafillah kavramının deyişlerle öğretilmesi

Fenafillah ve Bekabillah İlişkisi

Fenafillah’ın tamamlayıcısı olan Bekabillah (Allah’ta baki olma) ile ilişkisi:

  1. Fenafillah: Yok olma hali
  2. Bekabillah: Yok olduktan sonra Hakk ile var olma hali

Edebi Yansımalar

Alevi-Bektaşi edebiyatında Fenafillah teması:

Fenafillaha erdim
Bekabillahı buldum
Kendimi Hakk’ta gördüm
Sırrı ayan eyledm

-Virani

* * *

Fenafillah makamın
Özleyen canlar gelsin
-Pir Sultan Abdal

Cem Ritüelindeki Yeri

Cem ibadeti sırasında Fenafillah’a işaret eden unsurlar:

  1. Semah: Hak ile bir olma halini sembolize eder
  2. Dar: Benliği terk etmeyi temsil eder
  3. Lokma: Paylaşarak benlikten sıyrılmayı simgeler

Mürşid-Talip İlişkisinde Fenafillah

  1. Mürşidin rolü:
    • Talibi Fenafillah’a hazırlama
    • Fenafillah halini yaşatma
    • Fenafillah sonrası rehberlik
  2. Talibin yükümlülükleri:
    • İkrar verme
    • Rıza gösterme
    • Teslim olma

Diğer İnançlarla Karşılaştırma

  1. Tasavvuf geleneğindeki yeri
    • Muhyiddin İbn Arabi’nin vahdet-i vücud anlayışı
    • Mevlana’nın “Hamdım, piştim, yandım” sözü
  2. Hint düşüncesiyle benzerlikleri
    • Nirvana kavramı
    • Mokşa anlayışı

Kaynakça

  1. Korkmaz, Esat. Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü
  2. Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü
  3. Gölpınarlı, Abdülbaki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri
  4. Yaman, Ali. Alevilik’te Dedelik ve Ocaklar
  5. Melikoff, Irène. Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe
  6. Öztürk, Yaşar Nuri. Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar
  7. Aşkar, Mustafa. Tasavvuf Tarihi Literatürü
  8. Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü
  9. Kaygusuz, İsmail. Alevilik İnanç, Kültür, Siyaset Tarihi ve Uluları
  10. Noyan, Bedri. Bektaşilik Alevilik Nedir?
  11. Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi
  12. Aytekin, Sefer. Buyruk
  13. Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdal
  14. Ersal, Mehmet. Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi
  15. Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik