Arapça’da “Allah’ta yok olma” anlamına gelen Fenafillah (فناء في الله), Alevi-Bektaşi öğretisinde ve genel tasavvuf düşüncesinde, kişinin benliğinden sıyrılarak ilahi varlıkta yok olması, kendini Hakk’ta eritmesi halini ifade eden temel bir kavramdır. Bu makam, seyr ü sülûk yolculuğunun en yüksek mertebelerinden biri olarak kabul edilir.
Etimoloji ve Tanım
“Fena” Arapça’da yok olma, “fillah” ise Allah’ta anlamına gelir. Fenafillah:
- Kulun kendi varlığından geçerek Hakk’ın varlığında yok olması
- Beşeri sıfatların ilahi sıfatlar içinde erimesi
- Kesretin (çokluğun) vahdette (birlikte) yok olması
anlamlarını taşır.
Alevi-Bektaşi Öğretisinde Fenafillah
Alevi-Bektaşi yolunda Fenafillah kavramı şu boyutlarla ele alınır:
- Dört Kapı İlişkisi
- Şeriat: Fenafillah’ın teorik bilgisi
- Tarikat: Fenafillah’a ulaşmak için çaba
- Marifet: Fenafillah halinin başlangıcı
- Hakikat: Tam Fenafillah hali
- Üç Makam
- Fenafi’ş-şeyh: Mürşidde fani olma
- Fenafi’r-resul: Peygamber’de fani olma
- Fenafillah: Allah’ta fani olma
Fenafillah’a Ulaşma Yolları
Alevi-Bektaşi öğretisinde Fenafillah’a ulaşmak için gerekli görülen pratikler:
- Eline, Diline, Beline Sahip Olma
- El: Nefsani isteklerden arınma
- Dil: Hakk’ı zikretme
- Bel: Nefsani arzuları kontrol etme
- Dört Kapı Kırk Makam Her kapıda on makam aşılarak Fenafillah’a yaklaşılır
- Yedi Ulu Ozan’ın Öğretileri Fenafillah kavramının deyişlerle öğretilmesi
Fenafillah ve Bekabillah İlişkisi
Fenafillah’ın tamamlayıcısı olan Bekabillah (Allah’ta baki olma) ile ilişkisi:
- Fenafillah: Yok olma hali
- Bekabillah: Yok olduktan sonra Hakk ile var olma hali
Edebi Yansımalar
Alevi-Bektaşi edebiyatında Fenafillah teması:
Fenafillaha erdim
Bekabillahı buldum
Kendimi Hakk’ta gördüm
Sırrı ayan eyledm
-Virani
* * *
Cem Ritüelindeki Yeri
Cem ibadeti sırasında Fenafillah’a işaret eden unsurlar:
- Semah: Hak ile bir olma halini sembolize eder
- Dar: Benliği terk etmeyi temsil eder
- Lokma: Paylaşarak benlikten sıyrılmayı simgeler
Mürşid-Talip İlişkisinde Fenafillah
- Mürşidin rolü:
- Talibi Fenafillah’a hazırlama
- Fenafillah halini yaşatma
- Fenafillah sonrası rehberlik
- Talibin yükümlülükleri:
- İkrar verme
- Rıza gösterme
- Teslim olma
Diğer İnançlarla Karşılaştırma
- Tasavvuf geleneğindeki yeri
- Muhyiddin İbn Arabi’nin vahdet-i vücud anlayışı
- Mevlana’nın “Hamdım, piştim, yandım” sözü
- Hint düşüncesiyle benzerlikleri
- Nirvana kavramı
- Mokşa anlayışı
Kaynakça
- Korkmaz, Esat. Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü
- Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü
- Gölpınarlı, Abdülbaki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri
- Yaman, Ali. Alevilik’te Dedelik ve Ocaklar
- Melikoff, Irène. Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe
- Öztürk, Yaşar Nuri. Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar
- Aşkar, Mustafa. Tasavvuf Tarihi Literatürü
- Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü
- Kaygusuz, İsmail. Alevilik İnanç, Kültür, Siyaset Tarihi ve Uluları
- Noyan, Bedri. Bektaşilik Alevilik Nedir?
- Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi
- Aytekin, Sefer. Buyruk
- Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdal
- Ersal, Mehmet. Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi
- Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik