Alevi-Bektaşi inancında eşik, cemevi veya meydan odasına girişte bulunan ve kutsal kabul edilen manevi bir sınırdır. Fiziksel bir yapı elemanı olmasının ötesinde, maddi dünyadan manevi aleme geçişi simgeleyen eşik, “Şah-ı Merdan” olarak anılan Hz. Ali’nin makamı sayılır.

İnançtaki Yeri ve Önemi

Kutsal Anlam ve Sembolizm

  • Eşik, Hz. Ali’nin makamı olarak kabul edilir
  • “Eşik” kelimesi “şah” kelimesiyle ilişkilendirilir
  • Maddi alemden manevi aleme geçiş noktasıdır
  • Dergâha giriş kapısının altındaki kutsal bölgedir
  • Tarikata girişi ve yola bağlılığı temsil eder (Yaman, 2011)

Eşiğe Gösterilen Saygı

Eşik, kutsal kabul edildiğinden özel davranış kuralları gerektirir:

  • Eşiğe basılmaz
  • Eşiğe niyaz edilir (secde edilir)
  • Eşikten atlanmaz
  • Eşiğin üzerinde oturulmaz veya durulmaz
  • Eşiğe sırt dönülmez
  • Eşiğe selam verilmeden geçilmez (Korkmaz, 2016)

Ritüellerde Eşik

Cem Ritüelinde Eşik

Cem ritüelinde eşiğin özel bir yeri vardır:

  • Cemevine girerken görgüden geçme
  • Dört kapı selamı
  • Eşik niyazı
  • Meydan-ı muhabbete giriş adabı konularında belirleyici role sahiptir (Ersal, 2016).

Görgü Ceminde Eşik

Görgü cemlerinde eşik:

  • Hesaplaşma yeri
  • Rızalık alma mekanı
  • Dara durma noktası olarak işlev görür (Yaman, 2011).

İnanç Pratikleri ve Eşik

Eşik ile İlgili İnanışlar

  • “Eşik çeken” (eşiğin çekmesi): Kişinin manevi olarak hazır olmadığında eşikten geçememesi
  • Eşikte duranın işinin rast gitmeyeceği inancı
  • Eşiğe basanın “şah” tarafından çarpılacağı düşüncesi
  • Eşiğin altında “Kırklar”ın bulunduğu inancı (Akın, 2017)

Eşik Adabı

Eşikten geçerken uyulması gereken kurallar:

  1. Sağ ayakla giriş yapma
  2. Eşiğe niyaz etme
  3. “Ya Allah, Ya Muhammed, Ya Ali” deme
  4. Eğilerek geçme
  5. Sol ayakla çıkış yapma (Korkmaz, 2016)

Tarihi Perspektif

Tarihsel Gelişim

Eşik kutsallığının kökenleri:

  • Eski Türk inançları
  • Horasan erenleri geleneği
  • Ahilik kurumu
  • Bektaşi dergah kültürü içinde şekillenmiştir (Melikoff, 2010).

Kültürel Süreklilik

Eşik kutsallığı:

  • Orta Asya Türk kültüründen
  • Anadolu’daki diğer inanç geleneklerinden
  • İslam tasavvufundan izler taşır (Ocak, 2015).

Günümüzde Eşik Kavramı

Modern Uygulamalar

Günümüz cemevlerinde eşik:

  • Geleneksel kutsallığını korur
  • Mimari tasarımda özel önem verilir
  • Ritüel işlevini sürdürür
  • Eğitsel bir araç olarak kullanılır (Akın, 2017)

Toplumsal Boyut

Eşik kavramı modern dönemde:

  • Kimlik belirleyici
  • Değer aktarıcı
  • Kültürel süreklilik sağlayıcı işlevlerini sürdürür (Ersal, 2016).

Kaynakça

  1. Akın, B. (2017). Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Eşik Kavramı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 83, 223-240.
  2. Ersal, M. (2016). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
  3. Korkmaz, E. (2016). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
  4. Melikoff, I. (2010). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
  5. Ocak, A. Y. (2015). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
  6. Yaman, A. (2011). Alevilik’te Dedelik ve Ocaklar. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
  7. Bal, H. (2014). Alevi-Bektaşi Köy Monografileri. Ankara: Anı Yayıncılık.
  8. Üçer, C. (2005). Tokat Yöresinde Alevilik. İstanbul: Anı Yayıncılık.
  9. Bozkurt, F. (2013). Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
  10. Saltık, V. (2009). İz Bırakan Erenler ve Alevi Ocakları. Ankara: Kuloğlu Yayınları.