Alevi-Bektaşi inancında eşik, cemevi veya meydan odasına girişte bulunan ve kutsal kabul edilen manevi bir sınırdır. Fiziksel bir yapı elemanı olmasının ötesinde, maddi dünyadan manevi aleme geçişi simgeleyen eşik, “Şah-ı Merdan” olarak anılan Hz. Ali’nin makamı sayılır.
İnançtaki Yeri ve Önemi
Kutsal Anlam ve Sembolizm
- Eşik, Hz. Ali’nin makamı olarak kabul edilir
- “Eşik” kelimesi “şah” kelimesiyle ilişkilendirilir
- Maddi alemden manevi aleme geçiş noktasıdır
- Dergâha giriş kapısının altındaki kutsal bölgedir
- Tarikata girişi ve yola bağlılığı temsil eder (Yaman, 2011)
Eşiğe Gösterilen Saygı
Eşik, kutsal kabul edildiğinden özel davranış kuralları gerektirir:
- Eşiğe basılmaz
- Eşiğe niyaz edilir (secde edilir)
- Eşikten atlanmaz
- Eşiğin üzerinde oturulmaz veya durulmaz
- Eşiğe sırt dönülmez
- Eşiğe selam verilmeden geçilmez (Korkmaz, 2016)
Ritüellerde Eşik
Cem Ritüelinde Eşik
Cem ritüelinde eşiğin özel bir yeri vardır:
- Cemevine girerken görgüden geçme
- Dört kapı selamı
- Eşik niyazı
- Meydan-ı muhabbete giriş adabı konularında belirleyici role sahiptir (Ersal, 2016).
Görgü Ceminde Eşik
Görgü cemlerinde eşik:
- Hesaplaşma yeri
- Rızalık alma mekanı
- Dara durma noktası olarak işlev görür (Yaman, 2011).
İnanç Pratikleri ve Eşik
Eşik ile İlgili İnanışlar
- “Eşik çeken” (eşiğin çekmesi): Kişinin manevi olarak hazır olmadığında eşikten geçememesi
- Eşikte duranın işinin rast gitmeyeceği inancı
- Eşiğe basanın “şah” tarafından çarpılacağı düşüncesi
- Eşiğin altında “Kırklar”ın bulunduğu inancı (Akın, 2017)
Eşik Adabı
Eşikten geçerken uyulması gereken kurallar:
- Sağ ayakla giriş yapma
- Eşiğe niyaz etme
- “Ya Allah, Ya Muhammed, Ya Ali” deme
- Eğilerek geçme
- Sol ayakla çıkış yapma (Korkmaz, 2016)
Tarihi Perspektif
Tarihsel Gelişim
Eşik kutsallığının kökenleri:
- Eski Türk inançları
- Horasan erenleri geleneği
- Ahilik kurumu
- Bektaşi dergah kültürü içinde şekillenmiştir (Melikoff, 2010).
Kültürel Süreklilik
Eşik kutsallığı:
- Orta Asya Türk kültüründen
- Anadolu’daki diğer inanç geleneklerinden
- İslam tasavvufundan izler taşır (Ocak, 2015).
Günümüzde Eşik Kavramı
Modern Uygulamalar
Günümüz cemevlerinde eşik:
- Geleneksel kutsallığını korur
- Mimari tasarımda özel önem verilir
- Ritüel işlevini sürdürür
- Eğitsel bir araç olarak kullanılır (Akın, 2017)
Toplumsal Boyut
Eşik kavramı modern dönemde:
- Kimlik belirleyici
- Değer aktarıcı
- Kültürel süreklilik sağlayıcı işlevlerini sürdürür (Ersal, 2016).
Kaynakça
- Akın, B. (2017). Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Eşik Kavramı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 83, 223-240.
- Ersal, M. (2016). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
- Korkmaz, E. (2016). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
- Melikoff, I. (2010). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
- Ocak, A. Y. (2015). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Yaman, A. (2011). Alevilik’te Dedelik ve Ocaklar. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
- Bal, H. (2014). Alevi-Bektaşi Köy Monografileri. Ankara: Anı Yayıncılık.
- Üçer, C. (2005). Tokat Yöresinde Alevilik. İstanbul: Anı Yayıncılık.
- Bozkurt, F. (2013). Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Saltık, V. (2009). İz Bırakan Erenler ve Alevi Ocakları. Ankara: Kuloğlu Yayınları.