Edep-Erkân (ادب – ارکان)

Alevilik ve Bektaşilik’te yol mensuplarının uyması gereken kurallar bütünü, davranış ilkeleri ve ibadet usullerini ifade eden temel kavram çifti. Edep, kişisel davranış ve ahlak kurallarını; erkân ise yolun inanç esasları ve ritüellerini kapsar.

ETİMOLOJİ

Edep: Arapça “e-d-b” kökünden türemiş olup “terbiye, görgü, iyi ahlak” anlamlarını taşır. Erkân: Arapça “rükn” sözcüğünün çoğulu olup “destekler, direkler, esaslar” anlamlarına gelir.

KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Edep:

  • Bireyin davranışlarını düzenleyen ahlaki kurallar
  • Toplumsal yaşamda gözetilmesi gereken nezaket ilkeleri
  • Yol büyüklerine karşı gösterilmesi gereken saygı ve hürmet
  • Eline-diline-beline sahip olma prensibi

Erkân:

  • İbadet ve ritüellerin usul ve adabı
  • Cem törenlerinin icrası
  • On İki Hizmet’in yerine getirilmesi
  • Musahiplik, düşkünlük gibi kurumların işleyişi

TEMEL İLKELER

  1. Davranış Kuralları:
  • Büyüklere saygı
  • Küçüklere sevgi
  • Eşine sadakat
  • Komşu hakkını gözetme
  • Doğruluk ve dürüstlük
  • Cömertlik ve yardımseverlik
  • Misafire ikram
  • Dedikodu yapmama
  • Kibir ve hasetten uzak durma
  1. İbadet Kuralları:
  • Cem erkânına katılım
  • Kurban ve lokma hizmetleri
  • Oruç ve muharrem mateminin gözetilmesi
  • Ziyaret ve türbe adabı
  • Gülbank ve dua usulleri
  • Post ve meydan erkânı
  • Semah ve zakir hizmetleri

CEM VE ERKÂN

Cem erkânında gözetilen temel kurallar:

  • Dedeye/pire niyaz
  • Meydana saygı
  • Post erkânı
  • Dar’a durma usulü
  • Semah erkânı
  • Lokma erkânı
  • Gülbank çekme düzeni
  • Delil (çerağ) uyandırma

GÜNLÜK YAŞAMDA EDEP-ERKÂN

  1. Ev ve Aile Hayatı:
    • Eşler arası ilişkiler
    • Çocuk terbiyesi
    • Ev idaresi
    • Misafir ağırlama
  1. Toplumsal İlişkiler:
    • Musahiplik hukuku
    • Düşkünlük kuralları
    • Komşuluk ilişkileri
    • Ticaret ahlakı

KAYNAKÇA

  1. Bozkurt, Fuat (2018). Buyruk: Alevilik İnanç ve İlkeleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
  2. Yaman, Ali (2011). Alevilik ve Kızılbaşlık Tarihi. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
  3. Korkmaz, Esat (2016). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
  4. Kehl-Bodrogi, Krisztina (2012). Kızılbaşlar/Aleviler. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  5. Kaygusuz, İsmail (1995). Alevilikte Edep Erkân. İstanbul: Alev Yayınları.
  6. Üzüm, İlyas (2013). Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: İSAM Yayınları.