Edep-Erkân (ادب – ارکان)
Alevilik ve Bektaşilik’te yol mensuplarının uyması gereken kurallar bütünü, davranış ilkeleri ve ibadet usullerini ifade eden temel kavram çifti. Edep, kişisel davranış ve ahlak kurallarını; erkân ise yolun inanç esasları ve ritüellerini kapsar.
ETİMOLOJİ
Edep: Arapça “e-d-b” kökünden türemiş olup “terbiye, görgü, iyi ahlak” anlamlarını taşır. Erkân: Arapça “rükn” sözcüğünün çoğulu olup “destekler, direkler, esaslar” anlamlarına gelir.
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Edep:
- Bireyin davranışlarını düzenleyen ahlaki kurallar
- Toplumsal yaşamda gözetilmesi gereken nezaket ilkeleri
- Yol büyüklerine karşı gösterilmesi gereken saygı ve hürmet
- Eline-diline-beline sahip olma prensibi
Erkân:
- İbadet ve ritüellerin usul ve adabı
- Cem törenlerinin icrası
- On İki Hizmet’in yerine getirilmesi
- Musahiplik, düşkünlük gibi kurumların işleyişi
TEMEL İLKELER
- Davranış Kuralları:
- Büyüklere saygı
- Küçüklere sevgi
- Eşine sadakat
- Komşu hakkını gözetme
- Doğruluk ve dürüstlük
- Cömertlik ve yardımseverlik
- Misafire ikram
- Dedikodu yapmama
- Kibir ve hasetten uzak durma
- İbadet Kuralları:
- Cem erkânına katılım
- Kurban ve lokma hizmetleri
- Oruç ve muharrem mateminin gözetilmesi
- Ziyaret ve türbe adabı
- Gülbank ve dua usulleri
- Post ve meydan erkânı
- Semah ve zakir hizmetleri
CEM VE ERKÂN
Cem erkânında gözetilen temel kurallar:
- Dedeye/pire niyaz
- Meydana saygı
- Post erkânı
- Dar’a durma usulü
- Semah erkânı
- Lokma erkânı
- Gülbank çekme düzeni
- Delil (çerağ) uyandırma
GÜNLÜK YAŞAMDA EDEP-ERKÂN
- Ev ve Aile Hayatı:
-
- Eşler arası ilişkiler
- Çocuk terbiyesi
- Ev idaresi
- Misafir ağırlama
- Toplumsal İlişkiler:
-
- Musahiplik hukuku
- Düşkünlük kuralları
- Komşuluk ilişkileri
- Ticaret ahlakı
KAYNAKÇA
- Bozkurt, Fuat (2018). Buyruk: Alevilik İnanç ve İlkeleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Yaman, Ali (2011). Alevilik ve Kızılbaşlık Tarihi. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
- Korkmaz, Esat (2016). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
- Kehl-Bodrogi, Krisztina (2012). Kızılbaşlar/Aleviler. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Kaygusuz, İsmail (1995). Alevilikte Edep Erkân. İstanbul: Alev Yayınları.
- Üzüm, İlyas (2013). Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: İSAM Yayınları.