Etimoloji ve Tanım

Farsça “düvazdeh” (اثنا عشر, on iki) ve Arapça “imam” kelimelerinin birleşmesinden oluşan Duvaz-ı İmam (Düvaz İmam, Düvazdeh İmam), On İki İmam’ın adlarının anıldığı, Alevi-Bektaşi edebiyatının önemli nazım türlerinden biridir. Cem ritüellerinde bağlama eşliğinde söylenen deyişlerdir.

Edebi Özellikler

Biçimsel Yapı

  1. Nazım Biçimi: Genellikle 7, 8 veya 11’li hece ölçüsüyle yazılır
  2. Dörtlük Sayısı: En az 5-6, en fazla 9-10 dörtlükten oluşur
  3. Kafiye Düzeni: Çoğunlukla abab veya aaab şeklindedir

İçerik Özellikleri

  1. On İki İmam’ın Sıralanışı:
    • Genellikle Hz. Ali’den başlanır
    • Sırasıyla diğer imamların adları anılır
    • Son imam Muhammed Mehdi ile tamamlanır
  2. Tema ve Motifler:
    • Ehlibeyt sevgisi
    • Kerbela olayı
    • İmamların faziletleri
    • Şefaat dilekleri

Müzikal Özellikler

Ezgisel Yapı

  1. Makamsal Özellikler:
    • Yaygın olarak Hüseyni, Uşşak, Hicaz makamlarında
    • Yöresel farklılıklar gösterebilir
  2. Ritim: Genellikle 4/4, 2/4 veya 9/8’lik usuller kullanılır

İcra Özellikleri

  1. Çalgılar: Öncelikle bağlama, kimi yörelerde keman, kabak kemane
  2. Söyleyiş Tarzı: Ağır tempolu, lirik bir üslup
  3. İcra Ortamı: Cem ritüelleri, muhabbet meclisleri

Cem Ritüelindeki Yeri

  1. 12 Hizmet: Zakir hizmeti kapsamında icra edilir
  2. Semah: Kimi durumlarda semah dönülürken okunur
  3. Gülbank: Duvaz sonrası gülbank verilir

Tarihsel Gelişim

Köken ve Oluşum

  1. On İki İmam inancının Anadolu’ya gelişi
  2. Safevi etkisiyle yaygınlaşması
  3. Yazılı ve sözlü gelenekte aktarımı

Önemli Ozanlar ve Eserleri

  1. Şah Hatayi: “Gel gulam-ı Şah-ı Merdan ol yürü”
  2. Pir Sultan Abdal: “Evvel baştan bu serveri”
  3. Kul Himmet: “Muhammet Ali’nin doğduğu gece”

Duvaz-ı İmam Türleri

  1. Miraçlama Duvazları
  2. Kerbela Duvazları
  3. Methiye Duvazları
  4. Nevruz Duvazları

Sosyo-Kültürel Boyut

İşlevsel Özellikleri

  1. İnanç aktarımı ve eğitimi
  2. Toplumsal hafızanın korunması
  3. Müzikal geleneğin sürdürülmesi

Yöresel Farklılıklar

  1. Trakya Bölgesi: Nefes ağırlıklı söyleniş
  2. Orta Anadolu: Uzun hava tarzı
  3. Güney ve Güneydoğu: Hoyrat benzeri icra

Günümüzde Duvaz-ı İmam

  1. Değişim ve Dönüşüm:
    • Modern kayıt teknikleri
    • Yeni besteler ve yorumlar
  2. Aktarım ve Eğitim:
    • Cemevlerindeki müzik dersleri
    • Akademik çalışmalar ve arşivleme

Örnek Duvaz-ı İmam Metni

Muhammed Ali’nin doğduğu gece
Nurdan asası da nurdan tacı var
İmam Hasan hulki rıza bahçesi
İmam Hüseyin’in kızıl bacı var
İmam Zeynel’i de severim candan
İmam Bakır neslim Cafer-i sultan
İmam Musa Kazım, Rıza’yı seven
Her seher vaktinde başka hacı var

Kaynakça

  1. Arslanoğlu, İ. (1992). Şah İsmail Hatayî ve Anadolu Hatayîleri. İstanbul: Der Yayınları.
  2. Başgöz, İ. (1977). Türk Halk Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Ararat Yayınevi.
  3. Bozkurt, F. (1995). Semahlar. İstanbul: Cem Yayınevi.
  4. Clarke, G.L. (1999). The World of the Alevis. New York: AVC Publications.
  5. Duygulu, M. (1997). Alevi-Bektaşi Musikisinde Deyişler. İstanbul: Can Yayınları.
  6. Ersever, C. (1990). Alevilerde Semah. Ankara: Ürün Yayınları.
  7. Gölpınarlı, A. (1992). Alevi-Bektaşi Nefesleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
  8. Markoff, I. (1986). Musical Theory, Performance and the Contemporary Bağlama Specialist in Turkey. PhD dissertation, University of Washington.
  9. Mélikoff, I. (1998). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
  10. Onatça, N.A. (2007). Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar Semahı. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
  11. Öztelli, C. (1973). Bektaşi Gülleri. İstanbul: Milliyet Yayınları.
  12. Yaltırık, H. (2003). Trakya Bölgesi Alevi Bektaşi Köyleri Cem Ritüelinde Müzik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.