Etimoloji
“Dem” kelimesi Türkçe’de farklı anlamlar taşısa da. kökeni Arapça “دَمّ “dan gelip, kan, an, zaman ve şarap anlamlarına gelir. Alevi-Bektaşi geleneğinde bu kelime, özellikle şarap ya da üzüm suyu anlamında manevi bir sembol olarak kullanılır. Türk tasavvuf ve halk edebiyatında da “dem” kelimesi, ruhsal bir deneyimi ya da zamanın kutsallığını ifade etmek için kullanılır.
Tarihçe
Alevi-Bektaşi inancında “dem” ve buna bağlı ritüeller, köklü bir geçmişe dayanır. Cem törenlerinde “dem alma” ve “dem verme” uygulamaları, topluluğun birlik, beraberlik ve kardeşlik anlayışını yansıtan önemli sembolik eylemler olarak öne çıkar. Hacı Bektaş Veli‘nin öğretilerinde, dem, şarap ya da içki içmenin ötesinde bir manevi anlam taşır. Bu öğretide asıl amaç, dünyevi hazlardan uzaklaşarak, topluluk içinde sevgi ve birliğin pekiştirilmesidir.
Osmanlı döneminde Bektaşi dervişleri arasında bu kavram, hem manevi bir yolculuk hem de topluluk bilinci ve disiplinin bir simgesi olarak kullanılmıştır. Alevi-Bektaşi topluluklarında dem içmek, kişisel hırs ve nefsin dizginlenmesini temsil eden bir semboldür. Aynı zamanda, toplulukla birlikte Hakikat yolunda ilerlemeyi ve Allah’a bağlılığı ifade eder.
İnanç ve Ritüellerde Dem
Dem, cem ibadetlerinde önemli bir yer tutar. Bu ritüellerin temelinde, demin manevi birliği ve kardeşliği güçlendirme amacı yatar.
- Dem Alma: Topluluk üyeleri arasında dem paylaşımı, birlik ve beraberliği pekiştiren bir ritüeldir. Katılımcılar, demi paylaşarak topluluğun ruhsal birliğini simgeler ve bir araya gelirler. Bu ritüel, aynı zamanda hakikat yolundaki ilerleyişi ve fedakârlığı sembolize eder.
- Dem Verme: Cem törenlerinde, kişinin toplulukla olan bağını güçlendirmesi, fedakârlık yapması ve sahip olduklarını paylaşması anlamına gelir. Bu eylem, kişinin kendi nefsine hâkim olma ve manevi olgunluğa erişme yolculuğunu simgeler.
Sembolik Anlamı
Dem, maddi bir içecek olmaktan çok daha fazlasıdır; dem, ruhani bir bağlılık, kardeşlik ve manevi olgunlaşma simgesi olarak kabul edilir. Kişiler demi paylaşarak manevi yolda bir araya gelir, böylece Hak ile olan ilişkilerini ve topluluk içindeki dayanışmayı pekiştirirler.
Dem içmek, toplumsal dayanışmanın yanı sıra, nefs terbiyesi ve dünya zevklerinden arınmanın da bir simgesidir. Bu açıdan dem, dünyevi zevklere kapılmadan Hak’ka ulaşma yolundaki ruhsal bir ilerleyişi sembolize eder.
Kaynakça
- Hacı Bektaş Veli, Makalat
- İsmail Kaygusuz, Bektaşilik: Tarih ve İnanç
- John Kingsley Birge, The Bektashi Order of Dervishes”Kara, İ. (1997). “Alevilik ve Bektaşilik
- Melikoff, I. (1998). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe
- Ocak, A. Y. (1996). Alevi-Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri