Arapça’da “دار” (dâr) şeklinde yazılır ve “ev, şehir, yer” anlamlarına gelir, Farsça’da da “دار” (dâr) olarak yazılır ve Arapça’daki anlamlara ek olarak “ağaç, direk, idam sehpası” anlamlarını da taşır.
Alevilik’te “dar”, hem fiziksel hem de sembolik anlamlar içeren çok katmanlı bir kavramdır. Fiziksel olarak “dar”, cem ibadetlerinin gerçekleştirildiği mekânın merkezini ifade eder. “Kırklar Meydanı” olarak adlandırılan bu mekânın tam ortasına denk gelen dar, Alevi toplumunun bir araya geldiği, ibadet ettiği ve ritüellerini gerçekleştirdiği kutsal bir alandır.
Dar’ın Sembolik Anlamları:
- Hakk’a yakınlaşma: Dar, Hakk’ın huzuruna çıkmayı, manevi bir teslimiyeti ve yola talip olmayı simgeler. Kişi, dar’da Hakk ile Hakk olmak ve kul hakkıyla O’nun huzuruna varmak için kendini arındırmaya çalışır.
- Özünü Ortaya Koyma ve Hesap Verme: Dar, kişinin özünü meydana koyduğu, topluluk önünde hesap verdiği ve kendini ifade ettiği bir alandır. Kişi, dar’da hatalarını sorgulamalı, telafi etmeli ve manevi arınmaya çalışmalıdır.
- Yola Bağlılık: Dar, ikrar vermeyi, yolun gereklerini yerine getirmeyi ve teslimiyeti sembolize eder. Bu yol, Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat olmak üzere dört kapıdan geçmeyi temsil eder. Her kapı, manevi gelişimde bir adımı simgeler.
- Bedel Ödeme: Alevi inancında, Hallac-ı Mansur, Nesimi, Fazlı gibi tarihsel figürlerin dar ile ilişkilendirilmesi, bu kavramın bedel ödeme ve Hakk yolunda fedakarlık yapma temalarını da içerdiğini gösterir. Örneğin, Hallac-ı Mansur gibi kıyam etmek, Nesimi gibi teslim olmak ve Fazlı gibi can vermek, bu yolda bedel vermenin örnekleridir.
Dar Ritüelleri:
- Dara Durma (Dâr Hizmeti): Dede önünde durarak dua etme, izin isteme, yargılanma talebinde bulunma ve hizmet tercümanlarını söyleme.
- Dara Çekilme: Yola aykırı davranışlar sergileyen talibin, ocağın inanç önderi ve davalılar huzurunda sorgulanması.
- Dardan İndirme Cemi (Dâr Erkânı, Dâr Kurbanı Cemi, Can Aşı Erkânı, Rızalık-Helallik Erkânı): Hakk’a yürüyen musahipli bir Alevi bireyin ölümü üzerine, yol kardeşleri ile helalleşmesinin sağlanması amacıyla icra edilen bir ritüel. Bu ritüelde kul hakları ele alınır ve ölen kişinin Hakk’a kul hakkıyla gitmemesi için çaba gösterilir.
Dar Duruşları:
Kaynaklarda belirtilmese de, Alevi inancında her biri belirli bir tarihsel figürü temsilen yapılan dört temel dar duruşu vardır:
- Mansur Darı: Hallac-ı Mansur’un darağacına asılmasını sembolize eder.
- Fazlı Darı: Fazlullah Hurufî’nin adını taşır ve secde biçiminde yapılır.
- Hüseyin Darı: Hz. Hüseyin’in Hz. Ali’ye su verirkenki duruşunu simgeler.
- Nesimi Darı: Seyyid Nesimi’nin adını taşır ve iki diz üzerinde doğrularak oturma şeklinde yapılır.
Önemi:
- Dar kavramı, Alevilik’te ahlaki sorumluluğun, vicdan muhasebesinin ve toplumsal adaletin altını çizer.
- Dar ritüelleri, Alevi toplumunda birlik ve beraberliğin korunmasına ve manevi değerlerin yaşatılmasına katkıda bulunur.
Kaynak:
- Kenan Mermer, Alevi ve Bektaşi Klasiklerinde Musahiblik ve Dar Erkânı
- https://www.cemvakfi.org/pages/inancHizmetleriDetay/17/dar-i-didar-olmak
- Didem Gülçin Erdem, ALEVİ İNANÇ SİSTEMİNDE BİR MİKRO MERKEZ OLARAK “DAR” KAVRAMININ ETRAFINDA OLUŞAN ANLAM ALANI VE RİTÜEL EVRENİ