Cem

Cem, Alevilerin toplu halde ettikleri ibadetin adıdır. Kavram olarak Cem Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir. Cem’in kaynağı “Kırklar Cemi”dir.

Cem ibadetini diğer inançlardaki ibadetlerden farklı kılan en önemli unsur; Cem’de bulunanların aynı zamanda topluma hesap vermekle yükümlü olmalarıdır. Cem‘de bulunanlar birbirlerinden razı olmak zorundadırlar. Cem’de bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem’e başlanmaz.

Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir “dede”nin gözetiminde, önderliğinde yerine getirilir. Cem ibadetlerine katil, hırsız, yolsuz, düşkün kimseler giremez.

Cem ibadetini kısa bir şekilde tanımlamak mümkün değildir. Bu anlamda Cem’in ne olduğunu ve nasıl uygulandığını tam manasıyla kavramak için en yakındaki Cemevine gidip bilgilenmek gerekir.

Erenler cemine her can giremez,

Şah’a kamber gibi kul olmayınca.

Her kamberim diyen kamber olamaz,

Edep ile erkân yol olmayınca.

Cem’in Amacı

İnsan ilişkilerini, toplumsal otokontrol duruşma ile kusursuzlaştırma ve olgunlaştırmadır. Kişide insan sevgisi ve hoşgörünün oluşmasına katkı sağlar. Sanatsal ve edebî uygulamalar yönü ile de ruhta ve zihinde dinlendirici etki yaratır.

Alevilik’te uygulanan altı tür cem vardır. Bunlar:

• İrşat Cemi (gençleri, yeni yetişenleri aydınlatma cemi).
• Koldan Kopma Cemi (suç işleyenlerin, düşkünlerin, toplumsal suçların yargılandığı cem).
• Müsahiplik Cemi (ikrar veren aileler arasındaki birlikteliği, dayanışmayı işleyen cem).
• Lokma ve Dardan İndirme Cemi (herhangi bir konuda adak adayanlar, baba ve annelerinin Hak‘ka yürümesinde helallık alma cemi)
• Abdal Musa Kurban Cemi (kurban kesip çevreye dağıtılan cem. Bu cem, Hace Bektaş Veli döneminden sonra uygulanmaya başlanmıştır.)
• Görgü Cemi (Aleviler’de çok özel ve ayrı bir önem taşıyan cemdir).

 

İRŞAD CEMİ

İrşad Cemi, kısaca yeni yetişen kız ve erkek gençleri eğiten, yolun kurallarını gösteren, cemde nasıl davranacaklarını bildiren, duaları öğreten, insanların birbirleri ile kaynaşmasını sağlayan, dinler ve inançlar hakkında bilgilendirme yapan bir cemdir.

KOLDAN KOPMA CEMİ

Bu cem, Alevilik’te “halk mahkemesi”nin işlendiği, toplum içinde sosyal sorunların karara bağlandığı, toplumsal suç işleyenlerin müşküllerinin görülüp giderildiği vb. daha bir çok konuyu kapsayan bir cem biçimidir. Bu cemde tüm ihtilafları “dede”, “pir” veya “mürşit”, yöre halkının çoğunluğunun da katıldığı kararı uygular. Verilen karar herkes için geçerlidir.

MUSAHİPLİK CEMİ

Alevi cemlerinin içerisinde “Müsahiplik Cemi” çok önemli bir yer tutmaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi, Alevilik güçlü ahlâk sistemine dayanan, eşitlik ilkesini, paylaşımı ve sosyal adaleti kendi bünyesinde barındıran bir inanç biçimidir. Hamı kendi içinde olgunlaştırdığı gibi, “insan-ı kâmil” olmaya yönelik yoğun çaba ve çalışma içine girer. Aileleri birbirleri ile kaynaştırıp dayanışmayı sağlayan bir hümanizmaya sahiptir.

İşte bunun adı insanın insanla “müsahip” olmasıdır. Yani birbiriyle ilke birliği, yaşam birliği ve daha da ileriye giderek kardeşlik anlaşmasının musahiplik vesilesiyle ikrarlaşmasıdır. Alevilik’te müsahip olmadan önce ,belli başlı bazı olgunluk aşamaları vardır.

LOKMA CEMİ

Lokma Cemi dediğimiz cem, kulun kula razı olduğu “Rızalık Cemi”dir. Bir tür “helalleşmecemi”dir. Bir “gönül alma cemi”dir. Adak kurbanları, adak yemekleri bu cemde yapılır. Bu cemin bir diğer adı da “DARDAN İNDİRME CEMİ”dir.

Dardan indirme, anne, baba veya bir yakının Hak’ka yürümesiyle ilgilidir. Baba, anne veya bir yakın akrabası Hak’ka yürüyen kişi, ilkin üçüncü gün bir yemek verir. Daha sonra yedinci ve kırkıncı günü tekrar bir yemek verilir. Bu her üç yemek bir gelenektir. Ancak dardan indirme ceminin amacı başkadır. Bu cemin belli bir günü yoktur. Ama aynı yıl içinde yapılması bir görev sayılır.

Ölen kişi için Alevilik’te daha çok “Hak‘ka yürüdü” deyimi kullanılır. Hak’ka yürüyen kişinin tüm tanıdıkları, alış veriş ilişkisi olduğu kimseler, çevrede tanıdığı akraba ve arkadaşları çağrılarak hem halkın huzurunda, hem de Dede’nin huzurunda “rızalık” alınır. Borcu varsa ödenir. Alacağı varsa alınarak yakınına teslim edilir. Sağlığında gücendirdiği kimseler varsa onların rızalığı alınır. Kurallar yerine getirildikten sonra yemekler yenir. Dualar ve gülbenkler okunarak kişiye rızalık verilmiş olunur.

ABDAL MUSA CEMİ

Abdal Musa, Hünkar Hacı Bektaş Veli’nin en önemli halifelerindendir. Abdal Musa, Alevi ve Bektaşi’lerde saygı ile anılan “sultanlık” payesi almış, bir çok kerametleri olan velilerden birisidir.

Abdal Musa Ceminde kural olarak bir yola alınma veya görgü amacı yoktur. Özellikle Ege ve Akdeniz yöresinde adına Tahtacı ve Çepni dediğimiz boylarda perşembeyi cumaya bağlayan gecelerde, adak kurbanları gibi konularla ilgili cem düzenlenir. Bu cemlerde köy halkı biraraya toplanır. Dargınlar, küsler barışır, komşular birbirlerine lokma verir.

GÖRGÜ CEMİ

Alevilikte “Görgü Cemi” özellikle tüm kurallarıyla değişik yörelerde noksansız olarak tatbik edilir. Görgü Cemi’ne girebilmek için müsahipli olmak, evli olmak, âdâp ve ahlâka uygun olmak, düşkün olmamak, yani toplum içerisinde her hangi yüz kızartıcı bir suçu bulunmamak, Pir‘e, Mürşit’e ve Dede’ye inançlı ve itikâtlı olmak esastır. Kişilerin mevkî ve makamı ne olursa olsun, Cemevi’nin eşiğinden adımını içeriye attıktan sonra ceme katılan cümle canlar, kendi aralarında bir fark gözetmeksizin yanyana  gelip bir can olurlar.

Alevi Cemleri, ceme katılan aileler tarafından sosyal dayanışma suretiyle yaşamaktadır. Diğer bir deyimle Aleviler, laikliği kendi içlerinde 1400 yıllık tarihi bir süreçte doğal olarak yaşatmışlardır.

Cemlerde Oniki Hizmet

1-DEDE (pir/mürşit): Cemi yöneten, yüksek öğretim görevlisi, hakem, hâkim, üst bilgili.

2-REHBER (yol gösteren): İlköğretim görevlisi, oniki hizmet sorumlusu.

3-ZÂKİR (ozan, aşık, sanatçı): Saz ve söz ustası.

4-GÖZCÜ (gözlemci): Cem evinde düzeni, sükûneti, disiplini sağlar.

5-ÇERAĞCI (ışıkçı): Cem evinde meydanı aydınlatır, delilci.

6-PEYİK (haberci): Halkı cem evine (yerine) çağıran.

7-NİYAZCI (lokmacı, kurbancı, sofracı): Halkın evlerinden getirdiği yiyeceklerle (niyaz) ilgilenir.

8-PERVANE (semah ve meydan sorumlusu): Meydan ve semahla ilgilenir.

9-İZNİKÇİ (temizlik sorumlusu): Temizlik ve ihtiyaç malzemeleri bulundurur. (Su,sabun, havlu, kap vs.)

10-FERRAŞ (süpürgeci): Cem meydanında simgesel temizlik görevini yapar.

11-SAKACI (saka, su dağıtıcı): Cemde su dağıtıcı. (Hz. Hüseyin’i anımsatma)

12-KAPICI (dış kapı görevlisi): Dışardan, içerden gelen gidenleri gözlemler, ilgilenir.